De commissie de Wit heeft 3 gespreksonderwerpen: het deposito garantiesysteem, de overname van ABN AMRO/Fortis bank Nederland en de staatssteun aan ING. Tot nu toe heeft de commissie naast deskundigen en parlementariers vooral personen ondervraagd die op operationeel betrokken waren, maar niet direct eindverantwoordelijkheid droegen. De ondervraging van Gerritse, de hoogste ambtenaar op Financien, kwam in de buurt (en was direct buitengewoon interessant), maar het wachten is toch op Minister Bos.
Gisteren kwam echter Hommen op bezoek in zijn functie als Voorzitter van de Raad van Commissarissen van ING (pikant: hij is nu de CEO van ING) en daarmee zou de commissie een daadwerkelijke ‘beslisser’ achter de tafel hebben. Helaas voor ons zal de toenmalige CEO Tilmant (die door Gerritse werd afgeschiderd als een stuurloos en paniekerig figuur) niet gehoord worden. Hij komt niet.
De dag ving aan met een DNB-man, Brouwer, directeur Toezicht banken.
DNB had een werkgroep in het leven geroepen om onderzoek te doen naar de liquiditeitsproblemen bij systeembanken. Het project heette Tristan (what’s in a name? Brouwer had het over een mooie opera van Wagner; ja, ja het was de eerste opera waarin gebruik werd gemaakt van niet-harmonische tonen; een voorbode van de nakende problemen?). Brouwer: de uitkomst was “erger dan we gedacht hadden” , met name bij Fortis. Hij zei echter direct dat DNB niet de hoofdtoezichthouder was op Fortis, dat waren de Belgen (onthoud deze uitspraak goed, als straks Wellink gaat praten over ING, dan zullen we iets anders horen!). Met andere woorden, DNB keek er naar en kon niets doen. Brouwer werd later geirriteerd toen commissielid Vermeij hierover doorvroeg ” het lijkt wel alsof u denkt dat wij toezichthouder waren van Fortis”. Hij vond de opmerking van Vermeij ‘dat DNB pas in actie kwam toen het huis in brand stond’ demagogisch. Ook Brugging (RABO) kreeg een trap na: “Bruggink stond niet op de loonlijst van DNB”. Zoals bekend heeft Bruggink Wellink gebeld met de opmerking dat er wel erg veel geld van Fortis naar RABO kwam.
Brouwer gaf verder dat de banken de stresstesten van DNB veel te streng vonden. Ik had graag gezien dat de commissie op dat punt had doorgevraagd. So what dat de banken dat vonden, DNB is de toezichthouder en zij bepaalt wat streng is. Er is ook nog een Tristan2 gekomen. Het doel van Tristan 2 was om te onderzoeken hoe slechte activa uit de balans konden worden gehaald. Gerritse maakte duidelijk dat het MvF daar op tegen was. Het zou bij de staatssteun aan ING een bepalende rol gaan spelen.
Het verhoor met Brouwer over ING ging voornamelijk over de meninsgverschillen tussen DNB en MvF over wijze waarop steun zou worden gegeven. Brouwer bevestigde de lezing van Gerritse dat DNB een voorkeur had voor het overnemen van de slechte hypothekenportefeuille (ALT-A); het ministerie wilde alleen kapitaalssteun geven. Reden: de belastingbetaler moet geen eigendom worden van de fouten van ING en moet er ook nog wat aan kunnen verdienen. DNB heeft zich beklaagd over deze houding van het ministerie: het zou de solvabiliteit van ING nog verder in gevaar kunnen brengen.
Uiteindelijk ging DNB akkoord met de 10 miljard kapitaalssteun omdat dat ook verlichting zou geven voor de ALT-A portefeuille. Maar zo zei Brouwer: ‘ik had een donkerbruin vermoeden dat dit niet voldoende zou zijn’. Uiteindelijk heeft het ministerie alsnog het risico van de hypotheken overgenomen (een ‘nederlaag’ zou Gerritse zeggen). Commissielid Koser Kaya trachtte er achter te komen in hoeverre Wellink in eindfase van de Alt-A deal erbij was betrokken. Brouwer kon zich niets herinneren (‘was Wellink wel in het gebouw? misschien wel).
Brouwer was een van de zes mensen die op de hoogte was van de nationalisatie-optie ING: ” ik heb de optie nooit serieus genomen”.
Tot slot een klein meineed-probleemtje: Brouwer heeft Fortis-topman Jan van Rutte al op dinsdag 30/9/08 verteld dat NL werkte aan nationalisatie van de NL delen. Ook Kloosterman van Fortis vertelde de commissie dat hij het aan Van Rutte had verteld. Van Rutte heeft dit eerder ontkend.
De volgende ondervraagde was Hommen. Het werd een interessant verhoor! Ik ga beginnen met het einde van het verhoor. De commissie vroeg aan Hommen hoe het toch mogelijk was dat ING ergens in augustus 2008 nog een partij was die mogelijk Fortis zou overnemen, terwijl het bedrijf begin januari 100% aan het overheidsinfuus hing. Hommen wist het niet, de val van Lehman was voor hem ‘een waterscheiding’. Hij had niet voorzien dat het zo snel zou gaan.
Goed, eerst Fortis. Hommen en ex-ING ceo Tilmant werden uitgenodigd om 27 sept 2008 naar Brussel te komen om heel Fortis te kopen. Dat was een kort bezoek. Fortis was failliete boedel. Daarna is gekeken naar alleen ABN AMRO. Men had 4 à 5 mrd euro over voor ABN AMRO. Interessant is dat Kroes had gezegd geen problemen te hebben met de overname (!). ING was terughoudend, waarna zij zelfs 2 weken exclusiviteit kreeg om rustig te kijken of ze alsnog onderdelen wilden kopen op basis extra info. De zaak is niet doorgegaan door de blunder met de foto (http://bit.ly/s8JN0y). Op de foto stond dat ABN AMRO 10 miljard zou moeten kosten. Dat wilde ING absoluut niet betalen (bang voor de koers aandeel).
Vervolgens ging het over de steun voor de ALT-A portefeuille. Hommen zag in voorjaar 2008 wereld om zich heen veranderen maar zag dat niet terug in winstresultaten van de ALT-A portefeuille. Het was in zijn woorden een “stabiele crisis”. Als RvC heeft hij echt doorgevraagd: “ik moet jullie dan feliciteren”, zei Commissaris Hommen tegen ING Direct USA.
Hommen werd door de commissie gegrild over de terugkoop van 5 miljard aandelen en 1,5 miljard interim-dividend vlak voordat de bank staatssteun moet aanvragen. Zag u niet dat dit eigen vermogen heel hard nodig was? Nee, zei Hommen. Volgens de Basel-2 regels hadden we teveel vermogen en liep ING het risico dat er een vijandig bod zou komen op ING (net als ABN AMRO). Niettemin waren beide beslissingen “heel moeilijk”. Niet uitkeren zou de markt (!) als zwaktebod zien.
Hommen: ING heeft bestuurders moeten laten gaan die zich niet makkelijk lieten sturen door de veranderende omstandigheden en op 2/10 08 moest ING met de billen bloot. De val van Lehman zorgde ervoor dat de rating-bedrijven de ALT-A portefeuilles zwaar af waardeerden en dus was dringend meer vermogen nodig. Hommen zei dat het MvF overname van de portefeuille te risicovol vond (geen cadeautjes voor aandeelhouders) en aanstuurde op een kapitaalsversterking. ING ging akkoord (mede omdat de portefeuille op een andere wijze waarderen geen soelaas zou geven). Overigens heeft ING 4 miljard meer vermogen geaccepteerd dan nodig was (op verzoek van MvF; DNB ging blijkbaar akkoord omdat men wist dat ALT-A nog zou verslechteren).
Hommen wist niet van geheime nationalisatie-wet ING maar waarschuwde Balkenende en Bos voor gebruik van het woord. De ALT-A deal heft veel hoofdbrekens gegeven. In januari kwam ‘plotseling’ een onbekende US-GAAP boekhoudregel om de hoek kijken, waardoor de prijs van de deal aangepast moest worden. Tot nu toe heeft Staat een goede deal gedaan met Alt-A, zegt Hommen. Alle berekeningen wijzen erop dat Staat er goed gaat uitspringen.
In maart 2009 ontmoet Kroes Hommen. Kroes had informatie opgevraagd bij MvF, waar Hommen niets van wist. De Europese Commissie zou de deal, ondanks commerciele voorwaarden, zien als staatssteun en dit heeft vergaande consequenties gehad. Uiteindelijk moest ING de verzekeringsactiviteiten afstoten en ook ING Direct USA moest in de verkoop (“aanvullende straf” , zei Hommen).
De derde ondervraagde was een oude bekende, Ter haar van MvF. Hij begon met Hommen van een klein beetje meineed te berschuldigen. Volgens Ter Haar heeft ING zowel gevraagd de ALT-A portefeuille over te nemen als kapitaalssteun (dus en/en). Alle ING-bazen hadden voor de commissie verklaard dat ING eigenlijk geen kapitaal nodig had; alleen de ALT-A moest geneutraliseerd worden.
Ter Haar kreeg in eerste instantie van ING en DNB de verzekering dat aanpassing van de boekhoudregels het Alt-A zou oplossen. Ter Haar stelde dat ING geen behoefte had aan Staat als aandeelhouder. DNB deelde dat argument en ook Bos had er blijkbaar weinig trek in. Op 4 december 2008 blijkt tot verrassing van Ter Haar dat andere boekhoudmethode (hold to maturity) voor Alt-A niet gewerkt heeft (dan zou ING zeker niet in aanmerking komen voor steun onder het TARP pakket, maar dat kreeg ING uiteindelijk toch niet). Ter Haar zei dat hij verrast was dat Moody’s toch een lager kredietoordeel gaf aan ING terwijl er net 10 miljard kapitaalssteun was gegeven.
Ter Haar werd ook ondervraagd over de deal inzake Fortis. Ook hier is een zweem van meineed. Ter Haar verklaarde dat hij niet wist dat de Nederlandse onderdelen van Fortis ondergekapitaliseerd waren. DNB-man Kleijwegt zei het tegendeel.Ook de adviseur Lazard heeft dit niet gemeld. Dit schreef het FD: “ Wist DNB van het tekort, maar is het niet gemeld aan de onderhandelaars? Wist Lazard het wel, maar heeft de zakenbank er geen rekening mee gehouden toen ze een aankoopprijs adviseerde aan Ter Haar? Of wist Ter Haar en zijn politieke baas Wouter Bos het wel, maar hebben zij de Tweede Kamer niet goed geïnformeerd? veel is onduidelijk en mysterieus. Maar één conclusie lijkt onontkoombaar: ten minste één van de getuigen spreekt niet de waarheid. Of niet helemaal “.
Lees ook:Commissie de Wit (verslag dag 12): Schilder
Lees ook:Commissie de Wit (verslag dag 18): Gerritse, Bos
Lees ook:Commissie de Wit (verslag dag 17): Zalm, Wellink
Lees ook:Commissie de Wit (verslag dag 4):Bruggink, Ter Haar, Staal
Lees ook:Commissie de Wit (verslag dag 15): Gerritse, Schilder