Categorie: "jaar 2012"

De sprinkhanen zijn terug

De laatste column van 2012. Tijd voor de afrekening. Eind 2011 was Europa in rep en roer en riepen vele doemdenkers dat de euro als een kalkoen de kerst niet zou halen. Ik roep maar even in herinnering hoogleraar Economie van Paridon tijdens een Nieuwsuur-uitzending van 18 november 2011: de euro had nog een paar weken. Het is allemaal anders gelopen. ECB-president Draghi greep in. In het voorjaar stelde de ECB 1 miljard euro aan driejarige leningen aan de banken ter beschikking. Dat gaf even rust en de rentes in Spanje en Italië daalden. Maar de financiële markten (hedge funds, uw pensioenfondsen, maar ook u en ik) blijven altijd zoeken naar de zwakste schakel (ik heb het darwinisme in z’n gruwelijkste vorm genoemd) en die zwakste schakel waren besluiteloze politici die ondanks vele euro-toppen grote moeite hebben om de Europese regels in hun nationale parlementen te verdedigen.

In augustus was voor Draghi de maat vol en kwam eindelijk de “big bazooka” te voorschijn. En zoals destijds minister Bos al zei ‘maak de bazooka zo groot dat je hem nooit hoeft te gebruiken’, en dat deed Draghi. Tot nu toe heeft de ECB nog geen obligatie hoeven te kopen. Sindsdien zijn de rentes in de zuidelijke landen op hun retour. Hij redde de euro en de EU en is terecht ‘person of the year‘.

En Griekenland? We gaan het er niet over hebben. Ik schreef het hele jaar elke maandagmorgen op twitter dat Griekenland weer niet failliet was gegaan. Wat eigenlijk een klein probleem zou moeten zijn voor de EU (2% van Europese BNP) werd een politiek drama. En wat vervelend nu weer voor al die politici die op zoek zijn naar het geweten van de financiële markten. Deze week maakte hedgefund Third Point bekend dat de sprinkhanen weer hebben toegeslagen. Het fonds kocht voor $ 1 miljard aan Griekse obligaties en heeft de eerste winst van $ 500 miljoen al binnen. En dat wordt nog wel wat meer, want S &P heeft de rating van Griekenland deze week met 6 stappen verhoogd. Gaat de Jager dan toch nog gelijk krijgen? Of betalen wij nu juist de winst van het hedgefund?

Ik hoop het voor Nederland het eerste, want als het hier zo door gaat zijn wij straks het Griekenland van het noorden. Nee, dat is natuurlijk grote onzin. We zijn een van de rijkste landen in Europa: 400 miljard op de spaarrekening, 1000 miljard in pensioenpotten (ja die worden misschien leger, maar voorlopig staat het er toch maar en dat kunnen weinig landen ons nadoen), een relatief lage staatsschuld (iets boven de 70%) die tegen extreem lage rentes gefinancierd kan worden, een begrotingstekort net boven de magische min 3%. En ook nog eens een gasproducerend land.

We zijn een verzuurd land, bang om te verliezen wat we hebben opgebouwd. Angst regeert. We zijn de Scrooge uit ‘A Christmas Carol’ van Dickens. Opgezadeld met een Minister President die denkt in termen van ‘schuld en boete’ en weigert ‘punten aan de horizon te zetten’. Vindt je het gek dat het consumenten- en producentenvertrouwen, eigenlijk het allerbelangrijkste in een economie, een van de laagste in Europa is?

Zou het komen omdat Nederland een van de meest geïnternationaliseerde economieën heeft? Het feit dat we veel geld verdienen aan het buitenland weegt blijkbaar niet op tegen de angst voor het buitenland. Geen prettig vooruitzicht voor 2013.

50 tinten oranje: een ING sprookje

Aha, de bank van 15 miljoen mensen op dat hele kleine stukje aarde, de bank die door diezelfde 15 miljoen mensen gered is van de ondergang, de bank die denkt dat zij kan meeliften op het nationale oranjegevoel enkel en alleen omdat zij geld in het Nederlands Elftal pompt, de bank waarvan een van de bazen vindt dat de medewerkers ‘niet met hun dikke kont voor de TV moeten zitten’, die bank heeft weer eens een ideetje. En wat voor lumineus idee. Waarom heb ik toch niet zulke briljante invallen?

Hans Hagenaars, directeur ING Particulier (dat is de afdeling die zich bezig houdt met uw spaarrekening en hypotheek) vindt dat iedere woningbezitter eenmalig 200 euro in een fonds moet storten. Dat fonds noemen we dan een ‘startersfonds’ en daarmee gaan we mensen helpen die nog geen koophuis hebben en dus heel zielig zijn. Met die 800 miljoen, die vanzelfsprekend eerst op de rekening van ING wordt gestort, gaan we starters een aankooppremie geven van 10.000 euro (slechts een ‘voorbeeldje’ hoor).

De gedachtegang is van een verpletterende simpelheid dat je 10 keer met je ogen moet knipperen om het goed te snappen. De totale waarde van het woningbezit is circa 1.000 miljard. Als de prijzen 10% dalen, dan ‘kost’ dit de huidige woningbezitters 100 miljard (100.000.000.000). Dat is 25.000 per huis, dus wat is nu 200 euro, een schijntje, een fooi. Tsja, dat de meeste mensen rustig wonen in hun huis en dus geen enkele behoefte hebben om te verkopen en dat het hun een worst zal zijn wat de marktwaarde van het huis is, vergeten we gewoon even. En iedereen moet storten, ook als je huis de facto eigendom is geworden van ~~ING~~ de bank, doordat je hypotheek onder water staat.

Wat een idee. En toepasbaar op zoveel andere terreinen. Autobezitters storten eenmalig 100 euro voor mensen die geen auto hebben; bezoekers van supermarkten betalen eenmalig 50 euro voor mensen die naar de voedselbank moeten; aandelenbezitters ING geven allemaal 10 aandelen ING aan mensen die nog niet kunnen beleggen in ING.

Waar komt die plotselinge solidariteitsgedachte van de ING bank vandaan? Het zal toch geen eigenbelang zijn? Want de banken verstrekken nog nauwelijks hypotheken en dat scheelt provisie. Starters zijn voor de banken risicovolle uitzettingen en de overheid heeft geen zin om de Nationale Hypotheek Garantie nog meer op te pompen. Dus als starters wat ‘eigen geld’ meenemen, dan komt dat goed van pas.

Zeg ING, zullen we belastingmaatregelen laten nemen door de mensen die wij daarvoor hebben gekozen? Dan gaan jullie bankieren. Hier wat ideetjes. Zorg ervoor dat mensen een groter bedrag boetevrij kunnen aflossen (dat geeft ruimte voor nieuwe hypotheken); neem voorstel van de SGP over om hypotheken van 40 jaar te gaan verstrekken (scheelt enorm in de maandlasten); denk eens na over een lagere hypotheekrente of doe net als de nieuwe bank KNAB en geef een rentevergoeding op de rekening-courant.

En toen kwam de olifant en die blies het sprookje uit.

De lange tenen van de pensioenfondsen

Afgelopen dinsdag zat ik weer eens bij Pauw & Witteman. Onderwerp van gesprek waren de pensioenen in Nederland. Aanleiding was het bericht van het één na grootste pensioenfonds van Nederland Zorg & Welzijn (groot: 125 miljard) dat zij gaan afzien van gegarandeerde pensioenen in ruil voor ‘uitgesmeerd’ (10 jaar) korten van de pensioenen en het indexeren van de pensioenen (dat is corrigeren van pensioen voor inflatie). Ik gaf een kritische beoordeling van de problematiek, waarbij ik wilde aantonen dat de huidige pensioenfondsen een aanmerkelijke onbetaalde rekening hebben uitstaan en dat die rekening betaald gaat worden door de jongere deelnemers aan het fonds ten gunste van de gepensioneerden en de werknemers die komende 10 tot 15 jaar met pensioen gaan. Tot slot hield ik een pleidooi voor het Deense model, waarbij individueel wordt gespaard voor een niet gegarandeerd pensioen (wel collectief belegd) en geen sprake is van zogenaamde solidariteit tussen generaties.

Pauw & Witteman lieten direct merken de problematiek duidelijk neer te willen zetten. Witteman: “over 10 jaar is 60% van de pensioenpot op”. Ietwat te kort door bocht, maar dat hoort erbij. Ik nuanceerde de uitspraak door erbij te zeggen dat de potten nu “all time high” vol zitten en dat het leeglopen zal gebeuren in 10 tot 15 jaar bij ongewijzigd beleid en dat de potten leeg zijn voor pensioenaanspraken van de jongere generaties, niet voor de pensionado’s.

Ik stond daarmee keihard op de zeer lange tenen van de pensioenbestuuders, die hun geriefelijke pluche pijnlijk voelde schuren tegen hun dichtgeknepen billen. Onmiddellijk werd ik ‘geframed. De kritiek ging alleen nog maar over de aankondiging (*). RTL Z nam hierbij het voortouw zonder hoor en wederhoor toe te passen (*). Het is schrijnend om te zien dat Witkamp van Media Pensioen Diensten mij beticht van ondeskundigheid (*), terwijl het pensioenfonds waarvoor hij diensten verricht, PNO Media, een dekkingsgraad heeft van 93,8% en dus zwaar in de problemen zit. Zij hebben een van de laagste dekkingsgraden; Witteman mag zich echt zorgen gaan maken.

In hun kielzog kwam de voorman van de babyboomers, Krol van de 50Plus fractie in de 2e Kamer. Hij mocht de volgende dag aanschuiven aan de P&W tafel en als amateur-lobbyist van het ABP de belangen van het ABP en de gepensioneerden zonder veel weerwoord verdedigen. Daarbij werd ik en passant weggezet als partijdig, want ik zou werken bij een ‘verzekeringsmaatschappij’ (zeg Krol, doe je huiswerk eens, ik werkte bij een bank en ben al 5 jaar met pensioen).

Ik neem niets van de uitzending terug. Mijn opmerking was gebaseerd op een rapport van Frijns (ex ABP) uit 2010. Een dag later werd ik door een twitteraar op het volgende onderzoek attent gemaakt van pensioendeskundige Kocken, dat een net zo dramatisch beeld geeft (een hele fijne grafiek ).

De stap van pensioenfonds Zorg & Welzijn is op zich een goede stap. Eindelijk maken de fondsen duidelijk dat er nooit sprake was van een garantie. Helaas hebben ze ons dat wel jaren lang voorgehouden. Maar laten we niet vergeten dat Borgdorff van Z&W zichzelf rijk rekent door het rendement van de (risicovolle) beleggingen te gebruiken bij het berekenen van de verplichtingen. Dat mag alleen als het pensioen echt meedeint met de grillen van Wall Street. De hogere rekenrente doet de verplichtingen dalen en daardoor kan het fonds meer uitkeren aan huidige pensioentrekkers. Hoogleraar Jacobs noemt het ‘een graai uit de pensioenkas‘ en vraagt zich af waarom Borgdorf “zulke rare dingen zegt”. ***Borgdorff heeft een paar dagen later het boetekleed aangetrokken en op zijn blog aangeven dat hij ‘het niet goed uitgelegd heeft’, zie hier***

Jarenlang hebben de pensioenfondsen getamboereerd dat Nederland “het beste pensioensysteem” heeft (jaarlijks onderzoek Mercer). We zijn dit jaar door de Denen naar de 2e plaats verdrongen. Mercer geeft als reden dat het Deense pensioensysteem beter houdbaar is omdat er geen generatieconflicten kunnen optreden.

De zogenaamde solidariteit binnen de pensioenfondsen betekent dat pensioenfondsbesturen bepalen met wie u solidair zal zijn. U kunt geluk hebben…of niet. Ik heb de volgende adviezen aan u: (1) zorg dat u aan tafel komt, zodat u kan meebeslissen over uw eigen geld, dit geldt met name voor jongeren; (2) ga maar bijsparen (zegt Elsevier ook). Er hangt namelijk nog meer pensioen-ellende boven uw hoofd (verlagen fiscaalvrij pensioensparen). Mooier kan ik het niet maken, leuker ook niet.

Staatskapitalisme

Heel lang heeft op mijn bureau een interview gelegen met Charles Calomiris door Barrons. Ik had erop geschreven “fantastisch stuk, beschrijft pijnlijk nauwkeurig de oorzaak van bankencrisis in 2008″. Een paar maanden geleden is het interview in mijn archief verdwenen, maar ik heb het vorige week heel snel weer te voorschijn gehaald en, als waarschuwing, prominent in het zicht gelegd.

Waarom?

Omdat Calomaris mij wees op de levensgevaarlijke kongsi van de Amerikaanse Nationale hypotheekbanken (Freddy Mac en Fannie Mai), de commerciële banken en de overheid (“There is a powerful political interest that wants real-estate lending to be sponsored by the government”). Vooral President Bush dacht stemmen te kopen door goedkope hypotheken zonder enige effectieve kredietcontrole te verstrekken. De bank Washington Mutual ging erdoor failliet. En omdat sinds vorige week plotseling ‘de polder’ pleit voor een Nationale Hypotheekbank in Nederland. Opperste alertheid is dus geboden.

Ok, we weten allemaal dat de banken een probleem hebben met hun hypotheekportefeuille. Banken kunnen te weinig langlopend spaargeld ophalen om de veel te grote portefeuilles te financieren. Gevolg is dat banken kortlopend geld moeten ophalen (met alle risico’s van dien) en te weinig overhouden voor de kredietverlening. De pensioenbeleggers APG en PGGM (daar zit het lange spaargeld op dit moment, 1.043 miljard) willen de hypotheken wel overnemen, maar dan moet de overheid (dat bent u, de belastingbetaler) wel garant staan. Wientjes vindt het natuurlijk ook een goed idee. Ja, zo wil ik het ook wel.

Het klinkt natuurlijk aanlokkelijk. De overheid als redder in nood voor burgers en banken die in het verleden domme beslissingen hebben genomen, vaak uit hebzucht. Ja, dat is echt die ‘molton deken’ die MP Rutte nu juist kwijt wilde. De burger moest weer zelfredzaam worden, ja, ja, er komt niets van terecht. Nu al staat de overheid voor van alles en nog wat garant (zie hier). Niet alleen hebben de banken heel veel hypotheken verstrekt met een NHG-garantie (=overheid), maar ook bijna al het spaargeld heeft een impliciete overheidsgarantie.

Het gaat over de vraag of de overheid er is om spaarders en hypotheekgevers te faciliteren. De Hoogleraren Bovenberg en van den Brink wijzen op de goede ervaringen van een hypothecaire overheidsbank in Canada. Is de volgende stap dat ook al het pensioengeld gaat lopen via de overheid (zoals de AOW)? Waar eindigt het? Bij de allesomvattende staatsbank? De overheid die er voor je is van ‘wieg tot graf’.

De Commissie Wijffels, die aanbevelingen moet doen over de toekomstige structuur van het bankwezen, zal ondertussen wel haar eerste goedbetaalde vergadering hebben gehad. Wellicht moet Wijffels zijn eigen boek uit 1985 nog eens openslaan. Hij wees er toen op dat individuele werknemers meer invloed zouden moeten hebben op de bestemming van pensioengelden. Het zou het ‘financieringsgat’ van banken verkleinen. Fundamenteler is de vraag of banken zich niet primair moeten richten op zakelijke kredietverlening. Nederland heeft lange tijd goed lopende private hypotheekbanken gehad, die zich financierden via pandbrieven (ook fijn voor particuliere beleggers). Daar was geen overheid voor nodig. En als dat ertoe leidt dat de hypotheektarieven op een lager niveau komen te liggen (de banken geven nu het NHG-voordeel niet altijd één-op-één door aan de klant), dan is dat mooi meegenomen.

Geleide bankloonpolitiek

De geest van Ome Joop waart nog steeds rond op het Binnenhof. Oké, de aanval op de portemonnee van de sterkste schouders via de zorgpremie is afgeslagen. Maar het kabinet slaat keihard terug, toegegeven zoals het hoort, via de belastingen. Niets geen 1.000 euro terug voor de ‘hardwerkende Nederlander‘. Ook de pensioenen gaan eraan. Ik weet het, 99% van de Nederlanders snapt niets van pensioen, wil er niets van snappen of denken nog altijd dat de pensioenfondsen het beste met ons voor hebben. Daar maakt het kabinet handig gebruik van. De aanpassing van het “Witteveen-kader“ (ja, zo heet het echt) van 2,25% naar 1,75% klinkt niet zo erg, maar dat is het wel. U gaat aanzienlijk minder pensioen overhouden. Het kabinet verwachtte dat ter compensatie de pensioenpremies gaan dalen, maar de pensioenfondsen peinzen daar niet over. En Samsom maar twitteren dat het lagere pensioen komt door pensioenfondsproblemen. En Rutte zei tot 3 maal toe in de 2e Kamer, dat de beleggingsresultaten zo tegenvallen (de haan kraait 3 maal, ken u klassiekers). Je vraagt je dan wel af waar die enorme stijging van het pensioenvermogen in 2012 vandaan komt (het is geen manna, nogmaals, ken uw klassiekers).

Het is nivelleren om het nivelleren, want de verhoging van de marginale belastingdruk is schadelijk voor de Nederlandse economie. En dat terwijl Nederland al een van de landen is met de grootste inkomensgelijkheid ter wereld. Maar de zoektocht naar bevolkingsgroepen die nog vermeende sterke schouders hebben, gaat fanatiek door. En het zal u niet verbazen dat de groep die daarvoor bij uitstek in aanmerking komt, de bankmedewerkers zijn.

Nadat al eerder de variabele beloning voor bankbestuurders gemaximaliseerd werd tot 100% van vaste salaris, werd dat als niet voldoende gezien en nu is het voorstel om dat te verlagen naar 20%. Het mag natuurlijk niet alleen voor bestuurders gelden, maar voor iedereen. De geleide loonpolitiek is helemaal terug. Drees revisited.

Dat vindt ook onderzoeksbureau SOMO (een club die gesponsord wordt door de Nederlandse overheid en de EU) in een rapport dat gisteren gepubliceerd werd onder de titel “Het Financiële overgewicht van Nederland”. Ondertitel: “over de noodzaak de banken af te laten slanken tot een gezonde omvang”. Hè, zult u denken, wat heeft dat te maken met de salarissen? Dat dacht ik nu ook.

Kijk, iedereen is het er wel over eens dat het Nederlandse bankwezen in relatie tot het BNP te groot is. Daardoor zijn de banken inderdaad ‘too big to fail’. Tel daar bij op dat de overheid via het depositogarantiesysteem de banken garandeert. Volgens SOMO krijgen de banken een impliciete subsidie tussen de 4 en 12 miljard. SOMO doet alsof de banken hierom hebben gevraagd. Wellicht sommigen, maar een bank als de RABO niet. Die pleit al jaren voor de mogelijkheid dat banken failliet kunnen gaan. Want die impliciete subsidie wordt door sommige banken linea recta weer teruggegeven aan spaarders via een veel te hoge rente. De overheid deinst echter terug voor een faillissement en zorgt dus zelf voor perverse risicoprikkels en duur bankieren.

SOMO ziet een andere weg, de Den Uyl weg. De salarissen moeten omlaag, met zeker 15%; er wordt volgens hen wel 2 miljard teveel loon uitbetaald. De gebruikte cijfers zijn discutabel (zie hier, hier/hier en hier), maar dit terzijde. Waar het om gaat is dat in ons economisch systeem, de markt als scherprechter dient op te treden. Een bank zonder staatssteun moet zelf kunnen bepalen hoeveel zij haar mensen wil betalen. Is zij te duur, dan dient zij van de markt te verdwijnen.

Een plek onder de zon

Troika-alarm in Den Haag. In het derde kwartaal is Nederland de rode lantaarndrager in Europa geworden. Een krimp van 1,1%. Gelukkig dat Griekenland haar krimpcijfers nog niet heeft gepubliceerd. Super-bagatelliseerder Wellink (op 13:45) wuifde al de problemen natuurlijk weer weg, al had hij dit keer wel een punt, “het zijn maar momentopnames”. En vergeet niet dat de verkiezingen, die vooral over de economie gingen, midden in het derde kwartaal vielen. Vóór de verkiezingen bestond de angst dat de SP het voor het zeggen zou krijgen en ná de verkiezingen was Nederland in onzekerheid of links en rechts er samen wel uit zouden komen. De cijfers maken één ding duidelijk: onzekerheid bij consumenten, onzekerheid bij bedrijven. En dan houden de consumenten en bedrijven de hand op de knip. De besparingen waren eind 2e kwartaal op recordniveau (377 miljard) en zullen eind 3e kwartaal zeer waarschijnlijk weer hoger zijn.

De pijn in Nederland zit vooral in de bouwsector. In het derde kwartaal daalde de bouwinvesteringen met 8%, ongekend. Alles draait om de huizenmarkt. Kan ik na ontslag de hypotheekrente nog wel betalen; hoeveel verlies leid ik bij (wel of niet gedwongen) verkoop van het huis; wat is gevolg van het afschaffen van de aftrekbaarheid van de hypotheekrente. De onzekerheid drukt het consumentenvertrouwen enorm.

Er is goed nieuws en slecht nieuws. Eerst het goede nieuws maar. De dalende huizenprijzen in combinatie met de extreem lage rente (ja, zelfs als we aannemen dat de banken de dalende rente niet volledig doorgeven aan de consument; de NMA heeft daar *hum* niets van gemerkt) zorgt ervoor dat een huis betaalbaarder wordt. De relatieve maandlasten liggen nu op niveau 1989 (bron). Dat had u niet verwacht hè?

Mocht u nu plotseling enthousiast worden. Even wachten. Hier is het slechte nieuws. De huizenmarkt is gewoon een markt. Weliswaar een ondoorzichtige markt, maar de wetten van vraag en aanbod werken hier uiteindelijk ook. En dus zullen de prijzen van de huizen eerst moeten terugkeren naar het langjarig gemiddelde en zoals Dolf van den Brink (ex-ABN AMRO) in 2008 en in 2011 en in 2012 opmerkte, dan moeten de prijzen nog eens 20% verder omlaag.

Is dat vervelend? Ja, maar alleen voor die kleine groep die op de top van de markt een tophypotheek heeft genomen en daarop niet heeft afgelost. Het is ook vervelend voor de groep die de overwaarde uit de jaren ’90 hebben geconsumeerd. Maar plezierig voor die veel grotere groep die nu hun eerste huis willen kopen. Helaas heeft Rutte 2, versie II, besloten die groep starters nog even in de vrieskou te laten staan.

De eis voor starters om verplicht annuïtair af te lossen tot 0% is dom, betuttelend en onnodig. Alsof de huizenprijzen tot nul gaan dalen. Het legt zware financieringslasten op de groep die gezien hun starterspositie toch al niet de sterkste schouders hebben. Minister Blok neemt een starre houding aan en negeert alle deskundigen. Een voorstel van Dijkgraaf van de SGP om de aflossingstermijn op te trekken naar 40 jaar, waardoor de maandlasten aanzienlijk dalen, kreeg een lauwe respons. En dat terwijl het kabinet ons wel duidelijk maakt dat veel langer werken normaal gaat worden.

Er gloort hoop. Financieel woordvoerder PVDA, Ed Groot, zei in de kamer dat “de banken altijd wegen vinden om producten fiscaal te optimaliseren en dat ze dat nu moeten gaan doen”. Een opmerkelijke uitspraak, dat wel.

SNS wordt Reaalistisch

Gaat SNS op de fles? Komt dat als een volslagen verrassing? Nou, dacht het niet. Het ‘klein duimpje’ van de Nederlandse financiële wereld dat zo graag bij de ‘grote jongens’ wilde horen is keihard in de bouwput gevallen die haar ~~collega’s~~ concurrenten voor haar hadden gegraven. Hoe heeft het zover kunnen komen?

De SNS bank (de naam betekent notabene Samenwerkende Nederlandse Spaarbanken) komt voort uit wat wij nu zo romantisch ‘nutsbankieren’ noemen. De voorloper van de SNS was de eerste spaarbank van Nederland, de Nutsspaarbank (opgericht in 1817). En Reaal was ooit de verzekeringsmaatschappij van de FNV.

Tot 2002 was SNS Reaal een sobere maatschappij die zich 100% richtte op de consumentenmarkt. De voorpagina van het jaarverslag 2002 was nog een toonbeeld van saaiheid. In 2002 kwam Fortis-zakenbankier van Keulen aan de macht en dat heeft SNS Reaal geweten. Moest van Keulen nog toestaan dat in 2003 en 2004 SNS op de voorpagina van het jaarverslag schreef ‘retail is een mentaliteit‘, het jaarverslag van 2005 was kraakhelder, er moesten ‘nieuwe wegen‘ ingeslagen worden. In 2006 en 2007 heeft hij ‘doorgepakt’. Weg met dat saaie consumentenbankieren, groeien moeten we en risico’s moeten we niet schuwen. En dus ging SNS Reaal in 2006 naar de beurs en met het opgehaalde geld werd Bouwfonds Property Finance van ABN AMRO gekocht.

Een onbegrijpelijke aankoop. Toen al, want SNS had geen enkele ervaring met vastgoedfinanciering. In laatste jaarverslag voor de verkoop van Bouwfonds (2005) werd nog fijntjes gewezen op de synergie tussen de verschillende activiteiten. Maar van Keulen besloot alleen het onderdeel “vastgoedfinanciering” te kopen. Niet handig voor een bank waarbij de funding van de bank bestaat uit spaargeld.

Dus bepaald niet ‘groot geworden door klein te blijven’, eerder ‘foutje bedankt‘, want SNS denkt net als Rijk de Gooyer de schade te droppen bij de belastingbetaler. In 2008 kreeg de bankverzekeraar 750 miljoen staatssteun, waarvan 185 miljoen is terugbetaald. We kunnen fluiten naar het restant, want het omzetten van de leningen in bijna waardeloze aandelen zet weinig zoden aan de dijk. De belastingbetaler mag de knip trekken omdat de overheid besloten heeft dat SNS Reaal een systeembank is.

Ok, er staat 32 miljard aan spaargeld op de balans (met dank aan depositogarantiesysteem) en via Zwitserleven is SNS Reaal een belangrijke pensioenverzekeraar. Maar de Europese Commissie heeft recent een voorstel gedaan hoe banken met gezonde en zieke onderdelen uiteen gerafeld kunnen worden (‘resolution’). SNS Reaal is geen RABO of ING. De verzekeringspoten van SNS reaal kunnen echt zonder probleem weer verkocht worden. Hetzelfde geldt voor de retailbank (sparen en hypo’s).

Helaas proberen de topbestuurders precies het tegenovergestelde te doen. Samen met Goldman Sachs (door u betaalt) proberen ze het zieke vastgoed-onderdeel in een ‘bad bank’ (ook door u betaalt) te plaatsen. Reden? Dan kunnen de heren op hun gerieflijke pluche blijven zitten. En passant hoeven de obligatiehouders dan ook weer niet bij te dragen.

Het kan en moet anders. Na verkoop van álle gezonde onderdelen, mogen de topbestuurders leiding blijven geven aan de ‘bad bank’, samen met de aandeelhouders en obligatiehouders. Vanzelfsprekend is het salaris 100% variabel en afhankelijk van de bedrijfsresultaten.

Er wordt door politici altijd veel geklaagd over ‘moral hazard’. Dit is dé kans om te bewijzen dat het anders kan.

Het ziekenfondsbrilletje komt terug

Toen ik in 1980 bij de AMRO Bank ging werken bestond het Ziekenfonds nog. Carrière maken betekende toen drie dingen: meer salaris, een eigen kamer mét ‘s morgens een koffie in een echt kopje gebracht door een koffiedame, maar vooral niet meer via het Ziekenfonds verzekerd zijn. Jezelf particulier verzekeren met keuzemogelijkheden stond gelijk aan vrijheid; het Ziekenfonds was een synoniem voor een logge en vooral zeer klant-onvriendelijke organisatie. De ‘ziekenfondskaart’ deed denken aan het steunbriefje. Vooral de tandarts van het ziekenfonds was berucht en gevreesd. In 2006 werd na eindeloos vergaderen de Zorgwet van Hoogervorst (VVD) aangenomen: einde ziekenfonds, leve de verplichte basisvoorziening met vaste premie voor iedereen, uit te voeren door met elkaar concurrerende verzekeraars. Daarbovenop de aanvullende verzekering naar keuze.

Het verdwijnen van het Ziekenfonds moet voor de PVDA een gruwel zijn geweest. Rijke mensen die zich een goede tandarts konden veroorloven of een eigen kamer in het ziekenhuis i.p.v. een zaal zonder privacy. Tweedeling in de zorg, een schande. Iedereen gelijk, dat is het adagium. Het heeft 6 jaar geduurd, maar de PVDA neemt wraak. Het Ziekenfonds is terug en hoe. Lag in 2005 de ziekenfondsgrens nog op 33.000 euro (1x modaal), die lijkt nu te zijn opgetrokken naar 68.000 euro (2x modaal). De premies voor het ziekenfonds werden in drie delen betaald: (1) een vaste nominale premie; (2) een inkomensafhankelijke procentuele premie en een (3) werkgeversdeel. Doet het u ergens aan denken?

We hadden het kunnen weten. In april van dit jaar zei Rouvoet, voorzitter van Zorgverzekeraars Nederland, dat de PVDA ”blijft hangen in een romantisch terugverlangen naar het oude ziekenfonds”. En waar dat toe gaat leiden? Nationalisering van de zorg, bureaucratisering en wachtlijsten.

Een raadsel waarom de VVD akkoord is gegaan. De VVD is altijd tegen inkomenspolitiek via de zorg geweest. Rutte had het notabene over de inkomensafhankelijke krentenbol van de PVDA. Het nieuwe voorstel is vergaand nivelleren. Het is geen bezuinigen, het tekort daalt geen cent. Omzigt van het CDA vergeleek de marginale belastingdruk van 63% (de zorgpremie is niets anders dan verkapte belasting) met Noord Korea (“daar houden de boeren nog 50% over). Wat het voorstel overigens voor een gewoon gezin betekent, zie hier, shocking.

De PVDA/VVD coalitie draait de marktwerking in de zorg terug. De commerciele zorgverzekeraars worden uitvoeringsorganisaties zonder enige drang om te gaan concurreren. De Achmea’s van deze wereld krijgen in het nieuwe systeem maar een heel klein premiebedrag rechtstreeks binnen (circa 250 euro); het overgrote deel loopt via de belastingdienst. Nu we toch over Achmea hebben. De heren daar worden straks vorstelijk betaald voor het administratiewerk: gemiddeld 980.000 euro per jaar (daar kan nog een variabele 100% bovenop komen). De heren hebben inmiddels hun vaste salaris in 2011 met 200.000 verhoogd. Zij zagen de stijging van de zorgpremie natuurlijk al aankomen. Dit alles met de goedkeuring van grootaandeelhouder RABO.

De PVDA wil weer een ’solidaire’ maatschappij. Want in Nederland is de inkomensongelijkheid natuurlijk schrijnend, niet dus. Jaloezie dus. Maar solidariteit kent zijn grenzen. Dat zie je ook in de pensioendiscussie. Jongeren moeten solidair zijn met de ouderen en accepteren dat de rekenrentes zo aangepast worden dat de fondsen niet hoeven de korten op de nu uit te betalen pensioen. Maar het systeem kraakt. De solidariteit van het pensioensysteem is kunstmatig en gaat stranden. Ik vermoed dat deze verplichte solidariteit juist voor een tweedeling gaat zorgen. Want als de ‘midden-inkomens’ de zorg moeten gaan betalen voor de lagere inkomens, dan wil je er ook iets voor terug hebben. Bijvoorbeeld een gezonde levenswijze met als uiterste consequentie: iedereen die niet meebetaalt een ziekenfondsbrilletje.

Rutte kán geschiedenis schrijven

Er komt een kabinet van VVD en PVDA en dan kun je de klok erop gelijk zetten, er komt ook een belastingherziening. Onder Kok II was er de revolutionaire hervorming van het belastingsysteem onder leiding van Zalm en Vermeend. We moesten leren denken in ‘boxen’ en om het ongeëvenaarde ‘fiscale trapezewerk’ te stoppen werd de vermogensrendementsheffing (VRH) ingevoerd. Vermeend maakte toen de fantastische opmerking “de keuze om te gaan beleggen zal weer gedaan worden vanuit oogpunt van rendement en bijgaande risico’s in plaats van fiscale voordelen”. Het is anders gelopen en de Commissie Dijkhuizen geeft Rutte II wat handvatten om de ‘weeffoutjes’ uit 2000 te herstellen. Maar het wordt geen revolutie.

De belangrijkste veranderingen: (1) nog maar 2 schijven, een schijf voor arm en een schijf voor rijk, dat is lekker simpel (2) werken wordt beloond, zal tijd worden (3) geleidelijke beperking HRA, en dan voor iedereen (4) pensioenpremie niet meer volledig aftrekbaar (5) AOW wordt fiscaal belast en (6) geen aftrekbaarheid van giften (waarom moet de overheid dat faciliteren?).

Het spreekt mij aan. Een simpel belastingsysteem maakt het moeilijker voor politici om via de belastingen ‘leuke dingen te doen voor de mensen’. De overheid trekt zich ook terug door fiscale maatregelen gericht op zeer specifieke groepen (bijv. ondernemers, lage inkomens, mensen met kinderen) te vereenvoudigen. Alleen al in de zorg wordt er voor vijf miljoen huishoudens zorgtoeslagen rondgepompt. Verlaging van de inkomstenbelasting en meer indirecte belastingen (BTW) legt meer verantwoordelijkheid maar daarmee ook meer keuzevrijheid bij mensen.

Maar het gaat mij niet ver genoeg. En ik wist het zeker toen ik de reactie van het Verbond van Verzekeraars las (let op denigrerende taalgebruik: ‘cie Dijkhuizen streeft sympathieke doelen na’).

Er wordt geen echte keuze gemaakt in de woningmarkt. De HRA blijft bestaan en in 30 jaar afgebouwd en OK, aflossen wordt gestimuleerd. Het eigen huis is een vreemd fenomeen. Mensen kopen geen huis voor rendement maar om erin te wonen. Daarom was het invoeren van het huurwaardeforfait in 1893 een denkfout: mensen verhuren hun huis niet. Maar het huurwaardeforfait is de grondslag voor HRA. Het eigen huis is wel degelijk vermogen en dus belastbaar in box 3. Er wordt alleen geen rendement gemaakt en dus zou de VRH op nul moeten staan.

De pensioen maatregelen zijn opportunistisch.Bij een salaris boven de 62.500 euro is de pensioenpremie niet meer aftrekbaar. Ook hier staat het principe niet ter discussie. Waarom is het pensioensparen aftrekbaar bij storting en pas belast (natuurlijk tegen lager tarief) bij uitkering (de ‘omkeerregel’)? Waarom 62.500 euro? En waarom alleen de groep die kán pensioensparen een voordeeltje gunnen? De overheid moet zich niet bemoeien met private besparingen. Het opgebouwde pensioen is ook gewoon vermogen in box 3. En ook hier kan de VRH op 0% worden gezet om sparen te bevorderen. En omdat verplicht pensioensparen een goede zaak is, kan de pensioenpremie tegen lager tarief worden belast.

Kijk als Rutte II en toekomstig Minister van Financiën Plasterk nu eens écht de geschiedenisboeken willen halen, dan halen ze de toekomstige belastingclaim op pensioen (groot circa 475 miljard euro!) naar voren en lossen ze in één keer de staatsschuld af. Onrealistisch? Nee, kijk naar de reactie van de verzekeraars die de bui zien hangen (daar gaan hun vermogensbeheerprovisies, die ook verdiend worden over de belastingclaim). Helaas, Rutte houdt niet van ‘vergezichten’. Voortmodderen dus maar.

Een haircut voor banken

Het heeft even geduurd, maar de banken krijgen de duimschroeven aangedraaid. Ondanks fanatiek tijdrekken worden de contouren van een nieuw bancair stelsel langzaam duidelijk. Of toch niet? Vast staat dat politici en buitenlui genoeg hebben van ‘too big to fail’ bonus-banken waar spaarders vogelvrij zijn, klanten een poot wordt uitgedraaid en die uiteindelijk door de belastingbetaler gered moeten worden. Heerlijk als je bankbeeld zo lekker simpel kan zijn. Nuance is een vermoeiende bezigheid.

Dit jaar zijn drie rapporten verschenen die het beeld niet eenvoudiger maken. Even een opsomming: (1) in de VS de Volcker-rule, (2) in de UK de Vickers-commissie en (3) zeer recent kwam de EU met het rapport van de commissie Liikamen. Het is geen toeval dat er drie rapporten op tafel liggen. De bancaire systemen verschillen nogal en – ja vervelend hoor- dus ook de oplossingen. Maar over één maatregel is iedereen het eens, dat scheelt. Banken met écht klantcontact (consumenten, bedrijven) moeten per direct stoppen met het op grote schaal handelen voor eigen rekening (‘proprietary trading’). Maar de deskundigen zijn het niet eens waar nu precies ”de knip” gelegd moeten worden en al helemaal niet wat nu precies ‘eigen rekening’ is.

In de VS wil men een complete scheiding van investment banking en retail/commercial banking (met gevolg dat er 530 pagina’s met uitzonderingen zijn, ‘too big to read‘). In de UK mogen banken wel alle activiteiten blijven doen, maar moet er om de retailactiviteiten een hek worden geplaatst met extra eigen vermogen en regelgeving (‘ringfencing’).

Het Liikamen-rapport gaat veel minder ver en daar is een goede reden voor. Europese banken zijn ‘universal banks’. Een klant kan alle bankproducten afnemen, sommigen zullen zeggen moet afnemen, omdat de weg naar de kapitaalmarkt voor veel (kleine) ondernemingen in Europa is afgesloten. Maar het kenmerk van de traditionele algemene bank was de ‘balance of power’ binnen de bank, afgedwongen door cultuur en regelgeving. De commissie Liikamen wil dat weer terug. Alleen als de handelsactiviteiten meer dan 15 tot 25% van balans bedragen, zullen deze activiteiten moeten worden afgestoten. Dat raakt slechts een paar hele grote banken zoals Deutsche Bank, BNP Paribas en Société Générale. En de commissie wil dat álle betrokkenen (aandeelhouders, obligatiehouder, personeel en spaarders en in die volgorde) zullen boeten als het mis gaat (jargon: bail-in).

Liikamen zegt echter ook nog twee verrassende dingen, die politiek niet lekker zullen liggen. Bankieren is altijd risicovol, welk verdienmodel ook wordt gebruikt. Precies, denk maar aan de o zo veilige spaarbanken in Duitsland of Spanje (of de hypotheekbanken in Nederland in 1981). En, grote banken zijn niet per definitie risicovoller. Juist de veelheid aan activiteiten zou universele banken beter bestand maken tegen rampen. Dit gaat ongetwijfeld nog veel discussie geven.

In de commissie Liikamen zat als enige Nederlander ‘alleskunner&weter’ Wijffels. Hij is het niet eens met de conclusies en wil afsplitsing van risicovolle activiteiten. Hij krijgt een tweede kans. Nu als de commissie Wijffels, die in opdracht van de Jager moet gaan nadenken over een nieuwe bankstructuur in Nederland. Ik denk niet dat hij veel steun gaat krijgen in de topzware commissie (13 leden). Hoewel, er zitten maar liefst tien hoogleraren in en maar drie bankiers, dus wie weet). Het wordt een (waarschijnlijk goed betaalde ) samenvatting van de drie rapporten. En *mark my words* de conclusie zal luiden dat Nederlandse banken anders zijn en dat onze banken investment-bank activiteiten hard nodig hebben om de zeer omvangrijke en potentieel gevaarlijke hypotheekportefeuille te kunnen financieren. Wedden?