Categorie: "COMMISSIE DE WIT"

De laatste dag over de grote dossiers uit 2008. Morgen zien wij twee sprekers over de (mogelijke) lessen, maar vandaag mochten Balkenende en Wellink hun licht laten schijnen over de overname van ABN AMRO en FNB.

Eerst maar eens Balkenende. Het Financiele Dagblad had echt de allerbeste samenvatting van de ondervraging: “In Bos We Trust”. Echt, treffender kan het niet gezegd worden!

Bos had de regie en niet de Regiegroep die in het leven was geroepen. Dit alles overigens met volledig instemming van Balkenende. Het verhoor was verder nauwelijks de moeite waard. Ik heb niets niets gehoord.

Wat betreft de koopprijs van 16,8 miljard voor ABN AMRO/FBN voer Balkenende 100% op Bos en in de ‘ruzie’ met DNB over wel of niet overnemen van de ALT-A koos Balkenende voor Bos. Uiteindelijk heeft Balkenende de deal met Leterme afgemaakt en wel binnen 15 minuten. Balkenende: ”de Belgen vroegen 24 miljard; ik heb toen vrij ongezouten laten weten wat ik daarvan vond; waarom geen 17 miljard (vraagt de commissie drie keer), waarom 16,8? we vonden 17 teveel”. Ook Balkenende wist niets van een afboeking van 6,5 miljard die later nog zou komen.

De laatste ondervraagde op donderdag was Wellink en dit maal over ABN AMRO. Het zou een hele, hele lange zit worden en eerlijk gezegd, we hebben niets opgestoken. Wellink heeft teveel dossierkennis en zoals de Commissie opmerkte ‘een geheugen als een olifant’.

Bovendien was zijn thema “ik wist het niet en kon het niet weten”. In deze column probeer ik Wellink’s argumenten te ondergraven. Ook in een uitzending van Pauw & Witteman heb ik in een debat geprobeerd Wellink’s rol als toezichthouder in een breder kader te plaatsen. Natuurlijk, de systeemcrisis kwam voor velen als een verrassing, maar mijn stelling is dat nu juist de toezichthouder de uitzondering moet zijn en dit soort zaken wel moet zien aankomen (er waren vele signalen) en op tijd maatregelen moet nemen.

Ook na het verhoor bleef bij mij de indruk achter dat DNB veel te dicht op de banken zat (ik weet het: dat is de taak van DNB) en soms daardoor soms niet al te streng optrad. Het verhoor van Wellink van vandaag ging over ABN AMRO. Wellink heeft in dit dossier wel vanaf het begin gewaarschuwd dat het opbreken van een systeembank grote risiso’s met zich meebracht. Wellink nam soms geen blad voor de mond. Hij gaf aan dat hij zich vergist had in de soliditeit van RBS. En ook dat hij niet gezien had dat er bij ABN AMRO Londen in het handelsboek verliezen zaten van 17 miljard. Helaas ging de commissie hier niet verder op in. Het is voor mij een raadsel dat dit kon gebeuren en dat Wellink er mee weg kwam.

Wellink neemt een ambivalent standpunt inzake het hoofdtoezichthouderschap. Want DNB was de voornaamste toezichthouder op ABN AMRO in londen en op ING in de VS, maar heeft in beide dossiers de grootste verliezen niet gezien. Toch stelt hij dat BNP paribas ABN AMRO niet mocht overnemen omdat dan het toezicht van DNB op ABN AMRO van een lagere orde zou zijn (tsja). En dus mocht BNP Paribas geen overname doen (“nu niet, straks”).

De commissie ging lang en diepgaand in op de case van de verdwenen 6,5 miljard. Zij kwam niet verder. Ook Wellink ging er van uit dat de spreadsheets klopten: in de 16,8 miljard zou alles moeten zitten. Hij vraagt de commissie om een onderzoek te doen en dan met name adviseur Lazard op te roepen.

Gedurende de verhoren is gebleken dat er een fundamenteel verschil van mening is tussen DNB en MvF over de wijze waarop steun moet worden gegeven aan banken. Het ministerie vond dat het overnemen van slechte leningen niet kon en dat kapitaalssteun met flinke winst zou moeten terugkomen, zelfs als dit de banken in een lastig parket zou kunnen brengen ( Gerritse: banken moeten op de blaren zitten).

Wellink zou op een gegeven moment zelfs Balkenende gebeld hebben om de klagen over de harde houding van Bos en zijn ambtenaren. Balkenende kon het zich allemaal niet herinneren en ook Wellink ontkende in het eerste verhoor. Vandaag kwam hij er ‘een beetje’ op terug. Hij had wel met Balkenende gesproken, maar ‘over een geheel ander onderwerp’ en toen was dit onderwerp ook toevallig te sprake gekomen. U mag uw eigen oordeel vellen!

Vandaag eindelijk spanning in de zaal. Mevrouw Kroes was vrijwillig naar de kamer gekomen (dat liet zij duidelijk blijken), maar had helemaal geen zin om ‘verantwoording’ af te leggen. De sfeer was bij tijd en wijle ijzig te noemen. Ondervrager Grashoff zei een aantal malen “u gaat die vraag niet benatwoorden’ en liet echt lange stiltes vallen, maar kroes knipperde niet eens met haar ogen. Top-TV!

Kroes had overigens twee goede redenen om niet teveel te zeggen. In de eerste plaats is zij als eurocommissaris gebonden aan een zwijgplicht. In de tweede plaats heeft ING een rechtszaak aangespannen tegen de beslissing van Kroes om zeer zware herstructureringsmaatregelen te nemen in ruil voor de staatssteun (en dan mag je ook niet te veel zeggen).

Toch zei Kroes genoeg. Toen de commissie vroeg naar de verschillen tussen de Franse banken en Nederlandse banken, gaf Kroes aan dat er in Nederland een paar ‘buitengewoon zieke appels’ waren. Kroes doelde specifiek op businessmodellen die niet deugen. Hierbij staat centraal of een bank staatssteun krijgt die hoger ligt dan 2% van de risicogewogen activa. Niet geheel duidelijk werd of de Franse banken niet in staat werden gesteld door overheidssteun om  ’naar die 2% toe te werken’. →

Vandaag een bewindspersoon die nu niet direct hoog op mijn lijstje zou staan: vice-premier Rouvoet. Immers tijdens de verwikkelingen rondom ABN AMRO en ING is zijn naam niet gevallen. Ik was dus wel benieuwd wat Rouvoet te vertellen had over deze zeer hectische tijd.

Het was een kort verhoor en eerlijk gezegd hebben we niet veel gehoord. Maar daar gaf Rouvoet een uitstekende staatskundig zeer goed onderbouwde reden voor. Kennis van het staatsrecht heeft Rouvoet en hij genoot duidelijk van zijn moment in de schijnwerpers en gaf uitvoerig college over de werkwijze van de ministerraad.

Overigens begon Rouvoet met de vaststelling dat ook hij door de val van Lehman verrast werd. Tot de val van Lehman werd er maar in zeer algemene termen over de crisis gesproken, ook in de zogenaamde ‘zeshoek’ waar Rouvoet als vice-premier deel van uitmaakt.

Er waren twee gremia waar volgens Rouvoet gesproken werd over de crisismaatregelen van Nederland: in de Ministerraad en in de Regiegroep. In beide gremia werd niet geklaagd over de crisismaatregelen van Bos en was goedkeuring voor het feit dat Bos als vakminister, met de steun van Balkenende het initiatief nam. In de ministerraad was de kans om uitvoerig vragen te stellen.

Roevoet gaf aan dat er ‘iets in de lucht hing’ , maar er werd niet gesproken over concrete zaken. De geheimhoudingsplicht verhinderde dit. Op vrijdag 26/9/2008 heeft Bos de ministerraad ingelicht over aanstaande redding Fortis, dus 1 dag vóór het 1e reddingsweekend. Op 30/9 zou de Financiele Zeshoek bij elkaar komen en zou Roevoet worden bijgepraat. Voor hem voldoende.

Rouvoet is dan ook niet gebeld toen op zondag besloten werd  om 49% van ABN AMRO en FBN te kopen. Voor Rouvoet is het duidelijk: de minister-president moet bepalen of en zo ja welke vakministers hij inlicht over ingrijpende maatregelen. Dat zou je kunnen omschrijven als het  ’need to know ‘ principe.

Ook in de Regieraad was deze taakverdeling. De Regieraad had NIET de regie; het was een ‘bijpraat’groep. Rouvoet had daar geen probleem. Het voornaamste doel was ‘aangehaakt’ te blijven (dus informatieuitwisseling; over concrete banken werd niet gesproken).

Rouvoet was op de hoogte van de nationaliseringswet. Dit voorstel is uitvoerig besproken in de Ministerraad.

Kortom, Rouvoet kon niet al te veel toevoegen aan de kennis over de crisistijd eind 2008, maar kon daar goede redenen voor aanvoeren.

Op dag 18 van de Commissie de Wit kwam eerst de hoogste ambtenaar op Ministerie van Financien aan het woord, Gerritse, en vervolgens zijn toenmalige baas (ex) Minister Bos. Gerritse was al eerder verhoord en was toen open over de beweegredenen van het Ministerie inzake steun aan banken, met name ING. Vandaag ging het vooral om ABN AMRO.

De commissie vroeg eerst naar het toezichtskader. DNB had voorkeur om hoofdtoezichthouder te zijn voor NL onderdelen van Fortis te zijn, maar dat werd de Belgische toezichthouder. In juli 2008 werden de problemen bij Fortis duidelijk. Wellink heeft toen zijn zorg geuit aan minister Bos, met name over gebrek aan informatie vanuit Belgie. Gerritse gaf aan dat het MvF in Belgie al helemaal geen rol speelde; het was het Belgische kabinet dat de zaken regelde. Er was dagelijks contact tussen Bos en Wellink, waarbij centraal stond de opmerking dat ABN AMRO niet opnieuw de dupe mocht worden.

Uiteindelijk heeft dit ertoe geleid dat Bos een veto heeft uitgesproken over een mogelijke overname door BNP Paribas. DNB en Bos wilden niet dat ABN AMRO weer onder toezicht kwam van een buitenlandse toezichthouder. Bos heeft dit volgens Gerritse in een rechtstreeks gesprek met Lagarde (minister van financien) medegedeeld. In eerste instantie is getracht een oplossing in de private sfeer te zoeken, dat was via ING. →

Voor de media lijkt vrijdag 2 december 2011 de dag te zijn dat de Commissie de Wit echt van start is gegaan. De verhoren van Zalm en Wellink werden rechtstreeks op Nederland 1 uitgezonden en ikzelf mocht bij ‘Pauw & Witteman’  verslag doen van deze dag.

Ik weet niet hoe hoog de verwachtingen waren van de media, maar mij viel het allemaal wat tegen. Zalm kon weinig zeggen over de problematiek (hij kwam pas in beeld nadat ABN AMRO en FBN waren gekocht door de Staat) en Wellink is te gewiekst om zich te laten ‘pakken’ door de Commissie.

Eerst maar even Zalm. Zoals altijd oogde Zalm uiterst nerveus. Hij gaf aan dat het een complexe klus was. Op een zeker moment had Zalm 4 petten op, maar als flipperaar-expert was dat geen probleem voor Zalm. →

De commissie de Wit heeft 3 gespreksonderwerpen: het deposito garantiesysteem, de overname van ABN AMRO/Fortis bank Nederland en de staatssteun aan ING. Tot nu toe heeft de commissie naast deskundigen en parlementariers vooral personen ondervraagd die op operationeel betrokken waren, maar niet direct eindverantwoordelijkheid droegen. De ondervraging van Gerritse, de hoogste ambtenaar op Financien, kwam in de buurt (en was direct buitengewoon interessant), maar het wachten is toch op Minister Bos.

Gisteren kwam echter Hommen op bezoek in zijn functie als Voorzitter van de Raad van Commissarissen van ING (pikant: hij is nu de CEO van ING) en daarmee zou de commissie een daadwerkelijke ‘beslisser’ achter de tafel hebben. Helaas voor ons zal de toenmalige CEO Tilmant (die door Gerritse werd afgeschiderd als een stuurloos en paniekerig figuur) niet gehoord worden. Hij komt niet.

De dag ving aan met een DNB-man, Brouwer, directeur Toezicht banken. →

Gisteren was er maar 1 gast die mocht optreden voor de Commissie de Wit en wat voor een gast! Hoogervorst staat garant voor pittige uitspraken en hij heeft ons niet teleurgesteld: “banken zijn uitgemergeld”; “het was een orgie van krediet”.

Mijn probleem met Hoogervorst is dat niet duidelijk is of hij praat met de kennis achteraf. Bij mij wekt hij wel een beetje die indruk. Terecht merkt het FD op dat Hoogervorst minister was in 2002, dus midden in de kredietorgie, en toen niets heeft gezegd. En ik voeg nog even toe dat Hoogervorst niet tegen heeft gestemd toen Griekenland werd toegelaten tot de Euro.

Hoogervorst was uitgenodigd als baas van de AFM en had eigenlijk niet veel te melden in die positie. Immers, in Nederland hebben we het ‘twin peaks’ toezichtsmodel: DNB doet de balansen en gezondheid van banken, de AFM kijkt of beleggers en spaarders op een juiste manier wordt voorgelicht. →

Vandaag stond DNB weer volop in de belangstelling. Alle drie ondervraagden zijn of waren in dienst van DNB tijdens  de crisis in 2008: Kellermann (directeur toezicht Verzekeraars), Kleijwegt (divisiedirecteur bankentoezicht) en Knot (divisiedirecteur toezichtbeleid).

De eerste ondervraagde was mevrouw Kellermann. Zij werd ondervraagd over de staatssteun van verzekeraar Aegon. Vorige week was CEO  Wynaendts van Aegon al gehoord door de commissie.

Het werd een pijnlijke ondervraging. Kellermann wekte de indruk nauwelijks betrokken te zijn geweest bij de onderhandelingen over de staatssteun. Maar ook in de periode voorafgaand aan de staatssteun leek DNB haar toezichthoudende rol niet serieus te nemen. Het was ook lastig, want Aegon is met name actief in de VS (hoewel Wynaendts duidelijk zei dat Aegon DNB als haar primaire toezichthouder zag, zou ik ook doen, want Aegon kreeg geen steun vanuit de VS). DNB hield 1 x per jaar een ‘conferentie’ met alle toezichthouders op Aegon. Hier werden vooral ideeen uitgewisseld. →

De financiele sector in Nederland is begin 2009 langs het randje van de afgrond gegaan. Minister Bos was zo bang dat de staatssteun aan ING van 10 miljard en de overname van het risico op de rommelhypotheken van ING niet voldoende zou zijn, dat in het diepste geheim (slechts 6 mensen op ministerie wisten ervan; niet op agenda Ministerraad, maar daar alleen besproken) een nationalisatiewet is voorbereid en die klaar lag voor ondertekening bij de Koningin.

Dit zei gisteren Ronald Gerritse, de hoogste ambtenaar op het Minusterie van Financien, tijdens de verhoren van de Commissie de Wit. Toen Gerritse dit onthulde merkte je aan hem dat de spanning uit die tijd weer boven kwam. Vergeet niet dat de Staat net al ABN AMRO en Fortis Bank Nederland had gered via een aankoop van aandelen. Een nationalisatie zou psychologisch een enorme klap zijn geweest (al eerder hadden diverse ondervraagden verklaard dat Nederland niet te boek zou mogen staan als het ‘tweede Lehman’). Gerritse zei dat hij het ‘spaans benauwd’ had gehad. Het balanstotaal van ING was twee maal het BNP van Nederland (1400 miljard).

Dit was niet de enige onthulling van Gerritse, die overkwam als een ambtenaar die zich niet snel gek laat maken en voortdurend met ‘gezond verstand’ naar de problematiek bleef kijken. De commissie vroeg aan Gerritse wat hij vond van het management van ING tijdens de crisis van 2008. Ik vond het ontluisterend en beangstigend dat Gerritse zei dat ING  ’erratic’ was; met andere woorden een ‘stuurloos schip’. ja, dan zou ik het ook ‘spaans benauwd’ (woorden van Gerritse) krijgen. Tussen de regels door kon je merken dat het management van ING moeite had de werkelijkheid onder ogen te zien. Men bleef heel lang de ALT-A problematiek als een ‘boekhoudkundig’ probleem zijn. De wisseling van de macht (Tilmant weg, Hommen CEO) ‘heeft geholpen’ (overigens komt donderdag Hommen op bezoek, we kunnen en mogen niet vergeten dat Hommen wel voorzitter van de RvC was en dus mede verantwoordelijkheid was voor het stuurloze schip!).

In dit verband stelde Gerritse vast dat het hem verbaasde dat ING eerst als eerste zich aanmeldde voor het 20 miljard loket en zich vervolgens terugtrok omdat zij dan inderdaad de eerste zou zijn. Dit zou slecht zijn voor het imago (Leaseplanbank ging als eerste). Gerritse haalde uit naar de bankiers: ‘niemand ging  voor het belang van het geheel’. Maar het algemene belang moest hen wel financieren.

De commissie begon het verhoor met de vraag of er een draaiboek klaar lag voor dit soort situaties. Dit was volgens Gerritse niet het geval. Op het ministerie voer men tot de val van Lehman blind op de visie van DNB. Het ministerie wilde alleen ‘in de kern gezonde banken’ (opnieuw hebben wij niet gehoord wat dit nu precies is) redden en het is DNB dat dat oordeel velde. Gerritse stelde vast dat het begrip ‘systeembank’ bijna een containerbegrip is geworden. Hij zei: “kijk naar dat ‘bijkantoortje van dat ijslandse bankje”. Er was op het ministerie wel speciale aandacht voor Fortis, maar ING stond niet op de radar.

Het verhoor van Gerritse legde een fundamenteel en principieel verschil van mening bloot tussen het Ministerie en DNB. Volgens Gerritse mocht het niet zo zijn dat de overheid alle rotzooi van de banken mocht opruimen. En er mochten zeker geen ‘cadeautjes’ worden uitgedeeld aan de banken. DNB stelde zich meer op aan de kant van de banken (mijn visie: teveel aan de zijde van de banken,waardoor haar toezichthoudende taken in het gedrang kwamen).

Het conflict spitste zich toe op de ALT-A problematiek. DNB was voorstander dat de Staat de ‘bad assets’ van de balans haalde, terwijl het ministerie veel meer ging voor een kapitaalinjectie (waarop ook nog eens een goed rendement behaald diende te worden!).

Gerritse moet een fan zijn geweest van de Flintstones. Er waren drie scenario’s voor de ALT-A en die werden Betty, Wilma en Fred genoemd (en Gerritse zelf is dan BamBam gezien zijn harde kritiek op management van ING).

Uiteindelijk heeft ook het ministerie gekozen voor het neutraliseren van de bad assets van ING. Gerritse; “een nederlaag” !

In zijn naschot zei Gerritse dat banken voortaan  alleen zouden moeten acteren in zaken waar ze verstand van hebben (een duidelijke vingerwijzing naar ING Direct USA): ik ben het met hem eens. Hij sorteerde voor op de discussie over ‘ringfencing’ van banken die in 2012 gevoerd zal worden.

De tweede ondervraagde was DNB-man Schilder (dit was zijn 2e ondervraging). Ik heb het gesprek niet gezien: zie www.commissiedewit.nl voor de video.