Categorie: "PENSIOEN"

Ik vermoed dat veel pensioenfondsbestuurders geen lekkere kerst hebben gehad. De peildatum voor het bepalen van de dekkingsgraad van de fondsen was namelijk 31 december 2012. Dan kan de foie gras en Dom Perignon champagne toch zwaar op de maag liggen. Of zou het kerstpakket net als de pensioenen ook versoberd zijn. Ik denk van niet.

De lijst met dekkingsgraden wordt pas in februari gepubliceerd en dan zal duidelijk worden welke maatregelen per 1 april 2013 genomen moeten worden. Het is een eerste korting, een opwarmertje, want de echte hakbijl wordt 31 december 2013 uit de kas gehaald. Dan moeten de fondsen een dekkingsgraad hebben van 104,5%. Zo niet, dan zal er net zover gekort worden tot die stand is bereikt.

En de problemen zijn groot. Het Financiele Dagblad plaatste in de krant van 28 december een lijst met de 60 grootste probleemfondsen en de bijbehorende korting op de pensioenen. Ik had ook graag de stijging van de aangekondigde pensioenpremies erbij gezien, want dat is ook niet mis. Het ABP, het grootste fonds van Nederland met 2,8 miljoen deelnemers, verhoogt de premie van 24,1% naar 25,4% (de premie was in 2012 al met 3,2% verhoogd).

Ook zou een deelnemer die gedwongen zijn salaris deponeert in de vergaarbak van het pensioenfonds eens moeten vragen naar de reële dekkingsgraad (d.w.z in koopkracht gerekend). Ik heb het maar even gedaan voor mijn eigen pensioenfonds. Het RABO pensioenfonds is een van de weinige fondsen dat niet in de gevarenzone zit; de nominale dekkingsgraad was eind 2011 maar liefst 115,7%. De reële dekkingsgraad was slechts 64,4%   M.a.w het fonds heeft nu niet genoeg geld in kas om de uitkeringen ieder jaar te indexeren. Hoe denkt u dat de ‘onderwater-pensioenfondsen’ er dan voor staan? Ga maar rustig slapen hoor, ‘vertrouw ons, we weten wat we doen’, piept X.den Uyl, vicevoorzitter ABP.

De fondsen kampen met twee problemen: (1) de rekenrente en (2) het langlevenrisico. Voor beide moeten ze aankloppen bij de experts van het Actuarieel Genootschap (AG). Dat doen ze met grote tegenzin, want het AG heeft slecht nieuws.

Het AG is niet echt blij met de nieuwe rekenrente, de UFR. Ik citeer: “de UFR heeft ogenschijnlijk duidelijke voordelen maar kent ook een aantal minder gunstige eigenschappen, zo zouden de fondsen zich rijk kunnen rekenen en kan invoering ongewenste generatie-effecten hebben”. Die voordelen zijn er alleen voor de bestuurders, want de dekkingsgraad wordt kunstmatig verbeterd (tussen de 3% en 5%, dit is al verwekt in lijst van FD). Niet voor niets noemt pensioendeskundige Kocken de rekenrente de “Uiterst Funeste Regelgeving”. En de Engelse vermogensbeheerder F&C noemt de rekenrente de “rijkrekenrente”. Moet ik meer zeggen? Er is een grote kans dat er pensioengeld-overdracht zal plaatsvinden van de groep ‘min 50 jaar’ naar de gepensioneerden.

Het AG heeft ook een hele nare boodschap over het langleven. We worden ouder, zeer snel ouder en vooral een hele grote groep wordt ouder. Concreet: een vrouw die 65 werd tussen 2006 en 2011, kan statistisch rekenen op nog ruim 20 jaar pensioen. Haar oudere zus, die tussen 1976 en 1981 uittrad, kreeg gemiddeld maar 15 jaar pensioen. Rampzalig voor de fondsen, want de huidige gepensioneerden, maar ook de groep van, zeg eens 55 jaar, hebben daar nooit voor betaald. Dat mensen langer leven kun je fondsen niet aanrekenen, wel dat het erg laat is onderkend. Ook hier ligt pensioengeld-overdracht tussen generaties op de loer.

Het kan weer een ongezellige kerst worden voor de bestuurders. Een pakje paracetemol in het kerstpakket van 2013 lijkt mij aan te bevelen.

Vorige week dinsdag lichtte Borgdorff- baas van het een na grootste pensioenfonds in Nederland (Zorg & Welzijn met 125 miljard)- de putdeksel van het pensioenriool een heel klein beetje om de conditie van het riool te controleren. Dat had hij niet moeten doen. De gasvorming in het riool bleek  zodanig te zijn dat de putdeksel eraf vloog en niet meer terug te plaatsen is. Borgdorff zei wat iedereen eigenlijk al lang wist, maar wat tot nu toe goed verborgen was gebleven in onbegrijpelijke UPO’s: er bestaat géén gegarandeerd pensioen en al helemaal geen welvaartsvast pensioen. Dat hebben de  pensioenfondsen geweten. Woensdagavond mocht ‘chief-amateur-lobbyist’ van het ABP, Krol van de politieke partij 50Plus bij Pauw &Witteman nog uitleggen dat de fondsen rijker dan ooit zijn (waar, maar dat is maar één kant van de zaak) en dat als er toch een probleempje zou zijn, de ouderen daar niet de dupe van zouden mogen worden, want ‘ze hebben er hun hele leven voor betaald’.

Maar de geest is uit de fles. Op zaterdag publiceerde de Volkskrant een zeer uitvoerig overzicht wat er allemaal mis is met de pensioenfondsen. Dat moet onaangenaam wakker zijn geworden. Hier is een opsomming: (1) geen eindloon, maar middelloon (2) geen indexatie voor inflatie (3) verhoging van pensioenpremies (4) verlagen van het fiscaalvrije pensioenopbouw (5) lange doorwerken (6) korten van pensioen. Conclusie: “de meeste werkenden beseffen nauwelijks wat hun boven het hoofd hangt” en “de pensioenkloof tussen jong en oud zal nog wijder gapen”. Bedrijven weten dit al veel langer en gaan over op zogenaamde ‘beschikbare premieregelingen’ waarbij het op te bouwen pensioenbedrag onzeker is (alleen de premie staat vast).

Is dit nieuw? Hadden we dit niet kunnen weten? Natuurlijk wel, kijk maar eens naar deze twee uitzendingen uit 2010 (de grote pensioenroof van Reporter; pensioenen in vrije val van Buitenhof).

Het gaat om twee problemen. Kunnen de pensioenfondsen de nominale verplichtingen nakomen, laat staan de reële toezeggingen? En zo nee, dan ontstaat er een verdelingsprobleem: welke generatie gaat de rekening betalen?

Het antwoord op de eerste vraag lijkt duidelijk: nee. De dekkingsgraden voor het nominale pensioen liggen in de gevarenzone (onder de 105%). De rendementen moeten in de komende jaren wel erg goed zijn (en vergeet dan niet dat 2012 al een goed jaar was). Over de reële dekkingsgraden (welvaartsvast pensioen) zullen we maar niet praten. Volgens hoogleraar Bas Jacobs moeten die op minimaal 145% liggen. En laat u niet te snel foppen. In het vierde kwartaal is een aanmerkelijke verbetering zichtbaar. Dat komt enkel en alleen omdat de fondsen met een veel gunstiger rekenrente mogen rekenen. Er is nogal wat kritiek op deze rekentruc. Vooralsnog werkt het als een fijne slaappil.

En uit het gistende riool komt nog een niet welriekende vraag naar boven borrelen. Hadden de fondsen niet veel groter moeten zijn (dan 850 miljard). Hoeveel pensioengeld is onder druk van o.a. de overheid teruggestort naar werknemers en werkgevers? CDA-kamerlid Omtzigt en jongerenbeweging G500 willen het nu wel eens weten en stellen (kamer)vragen. Luister mee (4:20).

De echte ruzie gaat over de tweede vraag en heeft alles met de vermeende solidariteit binnen de pensioenfondsen te maken. Demografische factoren zetten de solidariteit onder zware druk. Bartjens in Het Financieele Dagblad was duidelijk: “jongeren de dupe? Jazeker, als het aan de FNV ligt”. Pensioendeskundige Kocken lijkt dezelfde conclusie te trekken. Rutte lijkt overigens, onbedoeld, hetzelfde te denken. Volgens hem is een ‘evenwichtige opbouw van pensioen tussen generaties niet mogelijk’.

Bizar. Maar in het pensioendossier is niets te gek voor woorden.

 

 

Onderstaande column is gebaseerd op mijn lezing “De Denen komen terug”  gehouden op D66 Jongeren Congres: zie hier de volledige tekst van de lezing

 

Er waait een warme Scandinavische wind door Nederland. Het lijkt wel of heel Nederland de series The Killing en Borgen op televisie heeft gezien. IKEA is van een Billy-kastenmaker een stijl-icoon geworden en divisiedirecteur toezicht pensioenfondsen van DNB, Olaf Sleijper, vindt het heel gewoon om met LEGO te spelen. Zelfs mijn moeder, die haar hele leven lang cruises heeft gemaakt naar zeer warme oorden, heeft dit jaar voor het eerst een reis naar de Noorse fjorden gemaakt. Ook op financieel gebied zijn de Scandinaviërs onze voorbeelden geworden. VPRO’s Tegenlicht liet ons zien dat bij de Zweedse Svenska Handelsbanken bonussen taboe zijn en dat klant-centraal geen inhoudsloos begrip hoeft te zijn. En het is niet voor niets dat Wilders Denemarken in zijn ‘terug-naar-de-gulden-rapport’ als voorbeeld voor Nederland opvoert. Het Deense ‘sovereign risk’ wordt op de financiële markten zelfs lager ingeschat dan Duitsland en Nederland. Denemarken is een ‘negative yield’ land, net als Zwitserland.

En sinds deze week heeft Denemarken volgens pensioenonderzoeker Mercer ook het ‘beste’ pensioensysteem. Nederland is haar koppositie kwijtgeraakt, maar staat nog altijd wel op de 2^e plaats. Het is leerzaam beide systemen met elkaar te vergelijken. Eerst de overeenkomsten.

Beide landen hebben een staatspensioen (in jargon Pijler 1) dat gefinancierd wordt uit lopende begroting (omslagstelsel) en een aanvullend pensioen (Pijler 2) waarvoor gespaard wordt (een kapitaaldekkingstelsel). Het opbouwen van pensioenvermogen maakt burgers weerbaar tegen conjuncturele tegenvallers  (zoals werkloosheid) maar ook tegen structurele tegenvallers (zoals de vergrijzing). Belangrijker is nog dat het burgers minder afhankelijk maakt van de mogelijke willekeur van de politiek. En beide landen verplichten mensen mee te doen: een goede zaak!

Maar daar houden de overeenkomsten op. Het Deense systeem is écht anders. Het grootste verschil is dat de Denen niet worstelen met het generatieprobleem, waarbij jongeren betalen voor ouderen. De Denen hebben volledig gekozen voor het ‘defined contribution’ systeem. Er wordt dus individueel gespaard en het beleggingsrisico en dus de uiteindelijke hoogte van het pensioen, ligt bij de deelnemer.

De Denen kiezen dus alleen bij het staatspensioen voor solidariteit tussen generaties en zelfs daar niet voor de volle 100%, want voor een deel van het staatspensioen wordt door elke werkende en werkgever gespaard (dus ook ZZP-ers).

Denen hoeven zichzelf dus niet de vraag te stellen: “met wie ben ik solidair en voor hoeveel”. Doordat er individueel wordt gespaard,wordt er ook gebruik gemaakt van de ‘life cycle’ methode. Jongeren beleggen in aandelen, ouderen in obligaties. Doordat er geen “verabsolutering” is van de dekkingsgraad zoals in Nederland, hoeven fondsen niet verplicht door de toezichthouder aandelen op het dieptepunt te verkopen. Er wordt in Denemarken overigens niet individueel belegd. Dat gaat collectief en volgens de OECD goedkoop, zeer goedkoop: slechts 0,1% in Denemarken tegenover 0,4% in Nederland.

Zijn er dan helemaal geen nadelen aan Deense pensioensysteem en is hun 1e plaats volkomen terecht? Het systeem kent naar mijn mening wat socialistische trekjes. Iedereen betaalt circa 12% van de het loon als premie. Voor mij is pensioen nog altijd een arbeidsvoorwaarde en moeten bedrijven met de aantrekkelijkheid van het pensioen kunnen concurreren op de arbeidsmarkt.

Een houdbaar pensioensysteem gebaseerd op individuele regelingen is dus geen sprookje van Hans Christian Andersen, ook al weer een Deen. Dus Riemen, lobbyist van de Pensioen Federatie, maak je borst maar nat: de Denen komen eraan.