Het consumentenvertrouwen in Nederland is nog nooit zo laag geweest. In november daalde de graadmeter tot het diepterecord van -37 (pooltemperaturen). Dat is zeer slecht nieuws voor Nederland. Want in een periode waarin de Nederlandse export wel eens zou kunnen gaan teruglopen, zou de binnenlandse consument het groeistokje moeten overnemen (ons kabinet heeft namelijk in haar oneindige wijsheid vastgesteld dat alle Europese landen zich via export uit het recessie-moeras moeten trekken; eh… wie gaat dan Nederlandse produkten importeren?).
Maar de Nederlandse consument gaat niet zoals de Duitser geld uitgeven, maar sparen. Niet alleen via gewone spaarrekeningen en deposito’s (in 2011 met 14 miljard toegenomen tot 358 miljard), maar ook via meer levensverzekeringen (in 2011 met 30 miljard toegenomen tot 181 miljard). Nu is sparen een goede zaak, sterker nog, besparingen staan aan de basis van elke reële economische groei. Bedrijven kunnen hun investeringen financieren vanuit de besparingen en zullen willen investeren omdat ondernemers zullen veronderstellen dat die besparingen ooit tot bestedingen zullen leiden (zie hier voor een mooie analyse op 00:07). Maar dan sparen consumenten hun excess-inkomen en houden bestedingen op peil (‘residueel sparen’). Wat we nu gaan zien is angstsparen: stoppen met consumeren en zoveel mogelijk opzij leggen voor die inktzwarte toekomst. Waarom anders geld wegzetten tegen rentetarieven die na inflatie praktisch niets opbrengen?
Ik vind het niet vreemd. Politici volgen gedwee het CPB dat ons bang maakt met uitspraken als ‘Nederland beleeft de grootste crisis sinds de jaren ’30′. De media kunnen er ook wat van. Elke dag worden we getrakteerd op van Liempt van BNR, die als slippendrager van ‘zwarte brillemannetje’ de Kort, ons de stuipen op het lijf jaagt. Kijk eens naar deze tabel: het werkloosheidspercentage, een zeer goede indicator voor pessimisme onder consumenten, was in de nasleep van de oliecrisis gestegen tot 12%. Dat is pas crisis. Grootste crisis sinds de jaren ’30? Waar zijn de eindeloze rijen voor de arbeidsbureau’s (ik zie ze nu alleen voor de Apple-stores) en dansmarathons à la “they shoot horses, don’t they” heb ik nog niet gezien. Demagogisch? ja, maar niet minder dan al die zwartkijkers.
Onze overheid weet ook wel raad met de angstspaarders. Ik hoor het Rutte nog zeggen tijdens de verkiezingsstrijd (op 1:55) en opnieuw bij de Popperlezing: ‘weg met de molton-overheid’. ‘Burgers moeten weer eigen leven inrichten en eigen keuzes maken’. Maar ondertussen al het risicobesef bij spaarders onder de moltondeken vegen. Leve de ‘Depositogarantie-geluksmachine’: uw overheid betaalt bij failliet van uw bank, u kunt rustig gaan slapen.
En dat terwijl in de rest van de economie het risicobesef volop is teruggekeerd. Banken zijn bezig in recordtempo te ‘deleveragen’ en in de kredietverlening worden de soliditeitseisen opgeschroefd. Consumenten gaan hun hypotheekschuld terugbrengen. De toezichthouders stellen schuldplafonds in.
Consumentenvertrouwen is een raar fenomeen. Het speelt een factor van betekenis, maar lijkt ongrijpbaar. Het is alleen geen irrationele ’animal spirit’ zoals Keynes nog dacht. Individuele consumenten reageren op zaken die zij belangrijk achten (zoals Cohen: ‘bestaat mijn baan straks nog?’) en dan gaan emoties een rol spelen. Maar consumenten kijken blijkbaar ook altijd vooruit naar de horizon. Alle reden dus om realistisch te zijn en de zaken niet de put in te praten. Lees tijdens de vrije dagen tussen Kerst en Nieuwjaar het rapport van het Cultureel Planburau ‘de sociale staat van Nederland 2011′. Twee passages van mijn kant. De Nederlander denkt dat het vooral slecht gaat met de buren! En Nederland scoort het laagst in Europa op de ‘misère-index’. Ik wens u een optimistisch 2012.
Lees ook:Nederlanders blijven sparen, ondanks scherp gedaalde rentetarieven
Lees ook:Gij zult (verplicht) oppotten (BNR column 7 oktober 2013)
Lees ook:Nederlands Pensioensysteem kraakt nu echt in zijn voegen
Lees ook:Recessie: laat je niet gek maken!
Lees ook:Nederlandse huishoudens eind 2e kwartaal 2009 nog zeer vermogend