Het Nederlandse pensioensysteem wordt vaak het mooiste pensioensysteem ter wereld genoemd. Kijk maar eens op de website van lobbyclub Holland Financieel Centrum. Maar als je de krantenberichten ziet, dan heb je de indruk dat dit mooiste systeem ter wereld in het rampjaar 1672 terecht is gekomen en van alle kanten wordt aangevallen. Zo denkt de Tweede Kamer dat ‘Brussel’ , via eurocommissaris Barnier, probeert invloed te krijgen op de goed gevulde pensioenpotten (eind tweede kwartaal zat er 1.043 miljard in). De kamer benoemde zelfs een heuse pensioenrapporteur (de CDA’er Omzigt) die ‘onze’ pensioenbelangen in Europa moest verdedigen. En minister Kamp riep in weekblad Elsevier (18/8/2012): “Brussel moet zich er niet opeens in mengen”.
Het kan een afleidingsmanoeuvre zijn om de binnenlandse problemen te maskeren (een bekende truc van politici). Want het mooiste systeem ter wereld vertoont vermoeiingsverschijnselen en duidelijke barstjes. De dekkingsgraden zakken onder de minimale 105%, vaak zelfs onder de 100 zoals bij het grootste pensioenfonds het ABP (actuele stand 92%) en voor het eerst doemt het schrikbeeld op dat de nominale pensioenen verlaagd gaan worden (reëel is dit al veel langer aan de gang via het niet corrigeren van de inflatie).
Wat is eigenlijk het ‘mooie’ aan ons pensioensysteem? Ik kies voor het argument dat wij voor het aanvullende (op de AOW) pensioen een kapitaalsdekkingssysteem hebben (dus een private spaarpot) en niet in een omslagsysteem (pensioen wordt betaald uit lopende overheidsbegroting zoals de AOW). Dit is echt wel uniek, want in landen als Duitsland en Frankrijk is primair gekozen voor omslagsystemen. Ik kies dus bewust niet voor de veel geroemde solidariteit tussen generaties. Juist omslagstelsel zijn gestoeld op solidariteit (niet voor niets noemt men pensioen in Duitsland ‘Vertrag der Generationen’).
De solidariteit is ons, naar mijn mening, min of meer opgedrongen onder invloed van de politieke kleur van na-oorlogse kabinetten. De enige echte solidariteit is er die van bedrijf naar werknemer. Maar werknemers accepteerden de pensioenvoorwaarden (de doorsneepremie, de verplichtstelling, premie-vakanties van bedrijven) omdat (1) de actieve deelnemers min of meer gelijke belangen hadden, (2) er voldoende instroom van nieuwe deelnemers was en (3) zeker in de jaren tachtig en negentig, de beleggingsresultaten erg goed waren.
Maar na 2000 is de pensioenwereld razendsnel veranderd. De snel oplopende levensverwachting, de vergrijzing en de mobiliteit over de bedrijfstakgrenzen heen, haalde de pseudo-solidariteit onderuit. En toen de obligatierentes naar nooit-gedachte niveau’s afdaalden (en dus de verplichtingen hard opliepen) was de boot aan.
Het pensioendebat zit nu zo vast als een huis. De gepensioneerden willen geen verandering. De relatief oudere actieve deelnemers willen de gepensioneerden laten betalen. De jongeren willen wel verandering, maar wie behartigt hun belangen? De vakbonden zitten geriefelijk op het pluche. De overheid? Vergeet het maar, die hebben helemaal geen zin in hervormingen. Staatssecretaris De Krom was duidelijk: via de pensioenfondsen kan de overheid inkomenspolitiek bedrijven en ‘leuke dingen doen’. En dat terwijl het kapitaalsdekkingssysteem nu juist de overheid en haar grijpgrage handjes op een afstand moet houden.
Wat is de oplossing?
Ik zie geen andere weg dat de afgedwongen solidariteit wordt omgezet in marktsolidariteit. Pensioen zal gezien moeten worden als een echt financieel product.De collectieve spaarpot wordt omgezet in een individuele spaarpot (maar wel met optie tot collectief beleggen), waarbij verplicht sparen nodig zal blijven. Het risico komt bij de deelnemer te liggen (defined contribution), het is niet anders. Via verzekeringsmaatschappijen kan het te lopen risico worden afgekocht, maar wel tegen een prijs (eurocommissaris Barnier wil dat in Nederland een ‘level playing field’ komt tussen pensioenfondsen en verzekeringsmaatschappijen). Deelnemers kunnen via concurrentie op de markt het fonds kiezen dat het beste aansluit op wensen (en, niet onbelangrijk, dat efficient werkt, want de uitvoeringskosten bij een pensioenfondsen drukken zwaar op uiteindelijke rendement).
Is dit nieuw? Nee, de grondlegger van ons pensioensysteem, Van Marken, eigenaar van Gist (het latere Gist-Brocades, nu DSM) had het zo min of meer bedoeld in 1880, toen een van de eerste pensioenregelingen werd geïntroduceerd.
Lees ook:een Kromme redenering
Lees ook:Overheid verpolitiekt de pensioenproblematiek
Lees ook:Shell prikt pensioendijk door
Lees ook:Solidariteit in pensioen ? Liever niet (BNR column 3 juni 2013)
Lees ook:handen af van ons pensioen