Categorie: "GEEN-STIJL COLUMNS"

Fitch doet onbehoorlijke chantagepoging

We hebben lange tijd niets van ze gehoord en dat vond ik best. Ze hadden zich na het debacle van de krediet-en bankencrisis teruggetrokken onder een hele grote zware steen en leefden een teruggetrokken leven, vervuld van schaamte. Maar ze zijn terug en wat blijkt, ze hebben niets geleerd van hun verplichte ballingschap in de krochten van het financiële systeem. Over wie ik het heb? De kredietbeoordelaars.

Kredietbeoordelaars hebben maar één taak: het risico bepalen dat een schuld, en dat zijn bij de kredietbeoordelaars obligaties, niet wordt terugbetaald door een bedrijf of overheid. Dat doen zij om beleggers in obligaties te helpen bij nemen van beslissingen. Dat zij betaald worden door de bedrijven die die obligaties uitgeven, het perverse beloningssysteem, dat nemen we dan maar voor lief. Het gaat nu om iets anders.

Want één van die kredietbeoordelaars, in dit geval Fitch, heeft ons een geheel nieuwe kijk op haar kernactiviteit gegeven. Een obligatielening krijgt een rating omdat er een kleine of grote kans bestaat dat de obligatie niet wordt terugbetaald. Daar wordt vervolgens de rentevergoeding op afgestemd. Meer risico, hogere rente. Even concreet: als SNS Reaal in 2010 6,25% rente geeft voor een 10 jarige obligatielening, dan is die relatief hoge rente een indicatie dat terugbetaling in 2020 niet 100% zeker is.

Maar niet voor kredietbeoordelaar Fitch. Ik citeer maar even het hoofd ratings Europese banken “als een belangrijk land in Europa de gewone obligaties van een probleembank afstempelt, betekent dat een totale wijziging van hoe wij naar banken kijken”. Aha, een bedrijf dat als hoofdactiviteit heeft om obligatierisico’s te beoordelen, ging er vanuit dat bankobligaties altijd worden terugbetaald, hoe hoog de coupon ook is. Ze zeggen het niet, maar bedoelen het wel zo: ‘daar hebben we de belastingbetaler toch voor’. Je ziet het die topman van Fitch zeggen ‘zijn ze nou helemaal gek geworden, als obligaties niet terugbetaald gaan worden, dan moeten we straks nog echt gaan werken voor onze riante salarissen”. Het is mij een raadsel waarom Fitch dan een paar maanden geleden de rating van SNS Reaal heeft verlaagd, sterker nog, waarom ze überhaupt nog ratings afgeven, gewoon alles ‘triple A’, lekker gemakkelijk.

Maar Fitch gaat nog een stapje verder en trekt een hele grote broek aan. Als Nederland bankobligaties gaan afstempelen, dan gaan we de ratings van alle Europese banken omlaag brengen en dat kan ze wel 300 miljard kosten. Hoe dat heet? Chantage. Minister Dijsselbloem leek gisteren de de Tweede Kamer uiterlijk onbewogen onder deze zware druk. Hij herhaalde nogmaals dat het uitgangspunt is dat obligatiehouders niet worden ontzien. Goed zo, houdt de rug recht.

Fitch overschat zichzelf. Haar eigen kredietwaardigheid ligt een stuk lager. Ik vermoed dat grote obligatiebeleggers al lang rekening houden met risico’s van afstempelen. En ook dat dit per bank verschillend zal zijn. In Spanje hebben de financiële markten het geaccepteerd. En in dit rapport van BNP Paribas over SNS Reaal worden de verschillende scenario’s beschreven met de mogelijke gevolgen voor obligatiehouders.

Dijsselbloem had het over denkfouten in de reactie van Fitch. Het is zeer vriendelijk van de Minister dat hij nog vermoedt dat er wordt gedacht bij kredietbeoordelaars.

Heimwee naar de VOC-tijd

In het programma Debat op 2 van 16 januari 2013 mochten een aantal Nederlanders, die niet op de ‘graailijst‘ van semi-overheidsfuncties voorkomen in debat gaan met personen die wél op die lijst staan. Het gaf weer zeer ongemakkelijke televisie. En dan heb ik het niet over de vraag of semi-overheidsfunctionarissen meer of minder mogen verdienen dan de Minister-President. Ik ben het met Jort Kelder eens: “if you pay peanuts, you get monkeys”. Mij irriteert de onder het oppervlak sluimerende opvatting dat de norm zou moeten zijn dat iedereen hetzelfde moet verdienen, ook al dragen sommigen overduidelijk meer verantwoordelijkheid. Het werd pijnlijk geïllustreerd door een mevrouw die met bijna overslaande stem riep dat de leraren óók heel hard werken en dat daardoor de Hogeschooldirectrice 50% salaris moet inleveren (zie hier op 11:40).

Nederland wordt een land zonder zout in de soep. Afgunst is de nieuwe norm geworden. Het is bon ton geworden dat je alleen nog maar mag zeggen dat werken een ideaal is, dat de geldelijke beloning geen stimulans is. Ik geloof er niets van. Natuurlijk, leuk werk is belangrijk, maar het salaris is minstens zo belangrijk. En als je harder werkt en een betere prestatie levert, dan wil je b eter betaald worden.

Deze week was er weer ophef over de hoogste baas van ASML, Meurice, die wat aandelen en opties had verkocht en daar 10 miljoen aan overhield. Buitenproportioneel, kraaide het FNV Bondgenoten. Het deed mij denken aan de affaire Hommen (ING). Je houdt het niet voor mogelijk. Meurice houdt zich nota bene keurig aan de de ‘Nederlandse Corporate Governance code‘; hij hield zijn aandelen zelfs veel langer vast dan verplicht en verkoopt ze dan om hem moverende redenen na 9 jaar (per jaar is het bedrag aanzienlijk minder, dus de vergelijking in de Volkskrant is van het bekende appels/peren niveau) en krijgt een bak maatschappelijke ophef over zich heen. Dat niet alleen hij, maar het hele personeel meeprofiteert (er wordt  64,5 mio verdeeld onder de 6547 medewerkers, dat is 18% van hun jaar­salaris), wordt onder het tapijt geschoven, dat past niet in wereldbeeld van de vakbonden. Waar het om gaat is dat ASML een privaat bedrijf is; de stakeholders (commissarissen, aandeelhouders, bestuurders, werknemers) bepalen daar het beloningsbeleid. Meurice loopt risico en mag daarvoor beloond worden en als de stakeholders vinden dat 140 modaal OK is omdat ASML een unieke positie op een wereldmarkt heeft en het erg goed doet, dan hebben we dat te accepteren.

En onmiddellijk gaat de discussie in Nederland weer over vaste versus variabele salarissen *zucht*. Kilian, the bonus is the evil hand of the devil, Wawoe, kom er maar in. Ik vind de variabele beloning een uitstekend instrument. Om twee redenen: (1) Het vormt een beschermende, meedeinende laag rondom een onderneming. Gaat het slecht, dan dalen de loonkosten en andersom. Minder variabel betekent gewoon hogere vaste salarissen (en dan gaat ook het pensioen omhoog); (2) Het is een mooie manier om werknemers die net een beetje harder willen lopen dan de anderen, daarvoor te belonen (natuurlijk: met de juiste niet-perverse criteria en ‘claw back’ clausules).

Je gaat bijna weer terug verlangen naar die Gouden Eeuw periode. Naar Gabriel Marselis. Die VOC-man had er geen moeite om toe te geven dat het ging om geld verdienen (zie hier: op 19:02).

 

pensioen perikelen

Sombere tijden voor de publieke omroep. In 2015 moet er 200 miljoen ingeleverd worden. Daar blijft het niet bij. Vanaf 2015 gaat het budget met 50 miljoen omlaag en in 2017 nog eens 100 miljoen. Crisis dus. Dat wordt ontslag en demotie, want ook dat taboe wordt nu in rap tempo geslecht. Hoewel niet voor iedereen, want bij de gedetailleerde lijst met functies bij de (semi) overheid die méér dan de ‘balkenende-norm’ verdienen, staan ook wat grootverdieners uit de omroepwereld.

En de rampspoed houdt niet op, want ook het Pensioenfonds voor de Media (PNO media) gaat in februari 2013 wat vervelende brieven versturen. Gelukkig worden de drie VARA-corifeeën die op de grootverdienerslijst staan, daar niet door getroffen. Zij zitten blijkbaar niet in het pensioenfonds. Want als je het slim speelt in omroepland, dan ben je met je eigen BV in dienst.

Is het erg gesteld met het Pensioenfonds voor de Media? Ja en het is illustratief voor een flink deel van pensioensector. De dekkingsgraad van PNO Media was eind oktober 2012 93,7%. Dat wordt afstempelen inleveren. Per 1 april 2013 met 5,9% en als eind 2013 niet de vereiste 104,5% is behaald, dan gaat het pensioen verder omlaag.

Dat weerhoudt de directeur van het pensioenfonds, Leo Witkamp,  niet een flink deel van zijn tijd te steken in lobbywerk voor die pensioensector. Zijn belangrijkste boodschap: “het gaat nu even wat minder, maar vertrouw ons nu maar, het komt allemaal weer goed”. Datzelfde piept X.den Uyl, vicevoorzitter ABP, het grootste pensioenfonds van Nederland (2,8 miljoen deelnemers).

Volgens PNO Media is de slechte performance te wijten van de crisis. Zal best, maar de pensioenfondsen hebben via de introductie van een fantasie wetenschappelijk vastgestelde nieuwe rekenrente hun dekkingsgraad netjes weten op te poetsen. PNO Media met maar liefst 3,5%. Het werkelijke probleem is dat mensen veel langer leven en dat daarvoor veel te weinig betaald is. Sterker nog, in de jaren ’90 zijn de fondsen door vakbonden en werkgevers vakkundig geplunderd (polderen he!).

Niet alleen bij PNO Media en ABP  zijn de problemen groot. Het Financieele Dagblad plaatste in de krant van 28 december een lijst met de 60 grootste probleemfondsen en de bijbehorende korting op de pensioenen. Ik had er ook graag de stijging van de aangekondigde pensioenpremies bij gezien, want dat is ook niet mis. Het ABP, het grootste fonds van Nederland met 2,8 miljoen deelnemers, verhoogt de premie van 24,1% naar 25,4% (de premie was in 2012 al met 3,2% verhoogd).

Ook zou een deelnemer die gedwongen zijn salaris deponeert in de vergaarbak van het pensioenfonds eens moeten vragen naar de reële dekkingsgraad (d.w.z in koopkracht gerekend). Ik heb het maar even gedaan voor mijn eigen pensioenfonds. Het RABO pensioenfonds is een fonds dat niet in de gevarenzone zit; de nominale dekkingsgraad was eind 2011 (geen recenter cijfer helaas) maar liefst 115,7%. De reële dekkingsgraad was slechts 64,4%   M.a.w zelfs dit sterke fonds heeft nu niet genoeg geld in kas om mijn pensioen op peil te houden als onze overheid de inflatie aanjaagt om haar problemen op te lossen. Hoe denkt u dat de ‘onderwater-pensioenfondsen’ er dan voor staan?

Ondertussen timmeren de ‘eigenaren’ van het Pensioenfonds voor de Media aan de weg met allerlei programma’s over het pensioen. Kijk hier naar Knevel met de vijfde dag , waarin een woordvoerder van de partij 50+, net als hun voorman in Pauw &Witteman, het ABP na-papagaait en alle problemen bagatelliseert om verder korten te voorkomen.

 

De sprinkhanen zijn terug

De laatste column van 2012. Tijd voor de afrekening. Eind 2011 was Europa in rep en roer en riepen vele doemdenkers dat de euro als een kalkoen de kerst niet zou halen. Ik roep maar even in herinnering hoogleraar Economie van Paridon tijdens een Nieuwsuur-uitzending van 18 november 2011: de euro had nog een paar weken. Het is allemaal anders gelopen. ECB-president Draghi greep in. In het voorjaar stelde de ECB 1 miljard euro aan driejarige leningen aan de banken ter beschikking. Dat gaf even rust en de rentes in Spanje en Italië daalden. Maar de financiële markten (hedge funds, uw pensioenfondsen, maar ook u en ik) blijven altijd zoeken naar de zwakste schakel (ik heb het darwinisme in z’n gruwelijkste vorm genoemd) en die zwakste schakel waren besluiteloze politici die ondanks vele euro-toppen grote moeite hebben om de Europese regels in hun nationale parlementen te verdedigen.

In augustus was voor Draghi de maat vol en kwam eindelijk de “big bazooka” te voorschijn. En zoals destijds minister Bos al zei ‘maak de bazooka zo groot dat je hem nooit hoeft te gebruiken’, en dat deed Draghi. Tot nu toe heeft de ECB nog geen obligatie hoeven te kopen. Sindsdien zijn de rentes in de zuidelijke landen op hun retour. Hij redde de euro en de EU en is terecht ‘person of the year‘.

En Griekenland? We gaan het er niet over hebben. Ik schreef het hele jaar elke maandagmorgen op twitter dat Griekenland weer niet failliet was gegaan. Wat eigenlijk een klein probleem zou moeten zijn voor de EU (2% van Europese BNP) werd een politiek drama. En wat vervelend nu weer voor al die politici die op zoek zijn naar het geweten van de financiële markten. Deze week maakte hedgefund Third Point bekend dat de sprinkhanen weer hebben toegeslagen. Het fonds kocht voor $ 1 miljard aan Griekse obligaties en heeft de eerste winst van $ 500 miljoen al binnen. En dat wordt nog wel wat meer, want S &P heeft de rating van Griekenland deze week met 6 stappen verhoogd. Gaat de Jager dan toch nog gelijk krijgen? Of betalen wij nu juist de winst van het hedgefund?

Ik hoop het voor Nederland het eerste, want als het hier zo door gaat zijn wij straks het Griekenland van het noorden. Nee, dat is natuurlijk grote onzin. We zijn een van de rijkste landen in Europa: 400 miljard op de spaarrekening, 1000 miljard in pensioenpotten (ja die worden misschien leger, maar voorlopig staat het er toch maar en dat kunnen weinig landen ons nadoen), een relatief lage staatsschuld (iets boven de 70%) die tegen extreem lage rentes gefinancierd kan worden, een begrotingstekort net boven de magische min 3%. En ook nog eens een gasproducerend land.

We zijn een verzuurd land, bang om te verliezen wat we hebben opgebouwd. Angst regeert. We zijn de Scrooge uit ‘A Christmas Carol’ van Dickens. Opgezadeld met een Minister President die denkt in termen van ‘schuld en boete’ en weigert ‘punten aan de horizon te zetten’. Vindt je het gek dat het consumenten- en producentenvertrouwen, eigenlijk het allerbelangrijkste in een economie, een van de laagste in Europa is?

Zou het komen omdat Nederland een van de meest geïnternationaliseerde  economieën heeft? Het feit dat we veel geld verdienen aan het buitenland weegt blijkbaar niet op tegen de angst voor het buitenland. Geen prettig vooruitzicht voor 2013.

50 tinten oranje: een ING sprookje

Aha, de bank van 15 miljoen mensen op dat hele kleine stukje aarde, de bank die door diezelfde 15 miljoen mensen gered is van de ondergang, de bank die denkt dat zij kan meeliften op het nationale oranjegevoel enkel en alleen omdat zij geld in het Nederlands Elftal pompt, de bank waarvan een van de bazen vindt dat de medewerkers ‘niet met hun dikke kont voor de TV moeten zitten’, die bank heeft weer eens een ideetje. En wat voor lumineus idee. Waarom heb ik toch niet zulke briljante invallen?

Hans Hagenaars, directeur ING Particulier (dat is de afdeling die zich bezig houdt met uw spaarrekening en hypotheek) vindt dat iedere woningbezitter eenmalig 200 euro in een fonds moet storten. Dat fonds noemen we dan een ‘startersfonds’ en daarmee gaan we mensen helpen die nog geen koophuis hebben en dus heel zielig zijn. Met die 800 miljoen, die vanzelfsprekend eerst op de rekening van ING wordt gestort, gaan we starters een aankooppremie geven van 10.000 euro (slechts een ‘voorbeeldje’ hoor).

De gedachtegang is van een verpletterende simpelheid dat je 10 keer met je ogen moet knipperen om het goed te snappen. De totale waarde van het woningbezit is circa 1.000 miljard. Als de prijzen 10% dalen, dan ‘kost’ dit de huidige woningbezitters 100 miljard (100.000.000.000). Dat is 25.000 per huis, dus wat is nu 200 euro, een schijntje, een fooi. Tsja, dat de meeste mensen rustig wonen in hun huis en dus geen enkele behoefte hebben om te verkopen en dat het hun een worst zal zijn wat de marktwaarde van het huis is, vergeten we gewoon even. En iedereen moet storten, ook als je huis de facto eigendom is geworden van ING  de bank, doordat je hypotheek onder water staat.

Wat een idee. En toepasbaar op zoveel andere terreinen. Autobezitters storten eenmalig 100 euro voor mensen die geen auto hebben; bezoekers van supermarkten betalen eenmalig 50 euro voor mensen die naar de voedselbank moeten; aandelenbezitters ING geven allemaal 10 aandelen ING aan mensen die nog niet kunnen beleggen in ING.

Waar komt die plotselinge solidariteitsgedachte van de ING bank vandaan? Het zal toch geen eigenbelang zijn? Want de banken verstrekken nog nauwelijks hypotheken en dat scheelt provisie. Starters zijn voor de banken risicovolle uitzettingen en de overheid heeft geen zin om de Nationale Hypotheek Garantie nog meer op te pompen. Dus als starters wat ‘eigen geld’ meenemen, dan komt dat goed van pas.

Zeg ING, zullen we belastingmaatregelen laten nemen door de mensen die wij daarvoor hebben gekozen? Dan gaan jullie bankieren. Hier wat ideetjes. Zorg ervoor dat mensen een groter bedrag boetevrij kunnen aflossen (dat geeft ruimte voor nieuwe hypotheken); neem voorstel van de SGP over om hypotheken van 40 jaar te gaan verstrekken (scheelt enorm in de maandlasten); denk eens na over een lagere hypotheekrente of doe net als de nieuwe bank KNAB en geef een rentevergoeding op de rekening-courant.

En toen kwam de olifant en die blies het sprookje uit.

 

 

De lange tenen van de pensioenfondsen

Afgelopen dinsdag zat ik weer eens bij Pauw & Witteman. Onderwerp van gesprek waren de pensioenen in Nederland. Aanleiding was het bericht van het één na grootste pensioenfonds van Nederland Zorg & Welzijn (groot: 125 miljard) dat zij gaan afzien van gegarandeerde pensioenen in ruil voor ‘uitgesmeerd’ (10 jaar) korten van de pensioenen en het indexeren van de pensioenen (dat is corrigeren van pensioen voor inflatie). Ik gaf een kritische beoordeling van de problematiek, waarbij ik wilde aantonen dat de huidige pensioenfondsen een aanmerkelijke onbetaalde rekening hebben uitstaan en dat die rekening betaald gaat worden door de jongere deelnemers aan het fonds ten gunste van de gepensioneerden en de werknemers die komende 10 tot 15 jaar met pensioen gaan. Tot slot hield ik een pleidooi voor het Deense model, waarbij individueel wordt gespaard voor een niet gegarandeerd pensioen (wel collectief belegd) en geen sprake is van zogenaamde solidariteit tussen generaties.

Pauw & Witteman lieten direct merken de problematiek duidelijk neer te willen zetten. Witteman: “over 10 jaar is 60% van de pensioenpot op”. Ietwat te kort door bocht, maar dat hoort erbij. Ik nuanceerde de uitspraak door erbij te zeggen dat de potten nu “all time high” vol zitten en dat het leeglopen zal gebeuren in 10 tot 15 jaar bij ongewijzigd beleid en dat de potten leeg zijn voor pensioenaanspraken van de jongere generaties, niet voor de pensionado’s.

Ik stond daarmee keihard op de zeer lange tenen van de pensioenbestuuders, die hun geriefelijke pluche pijnlijk voelde schuren tegen hun dichtgeknepen billen. Onmiddellijk werd ik ‘geframed. De kritiek ging alleen nog maar over de aankondiging (*). RTL Z nam hierbij het voortouw zonder hoor en wederhoor toe te passen (*). Het is schrijnend om te zien dat Witkamp van Media Pensioen Diensten mij beticht van ondeskundigheid (*), terwijl het pensioenfonds waarvoor hij diensten verricht, PNO Media, een dekkingsgraad heeft van 93,8% en dus zwaar in de problemen zit. Zij hebben een van de laagste dekkingsgraden; Witteman mag zich echt zorgen gaan maken.

In hun kielzog kwam de voorman van de babyboomers, Krol van de 50Plus fractie in de 2e Kamer. Hij mocht de volgende dag aanschuiven aan de P&W tafel en als amateur-lobbyist van het ABP de belangen van het ABP en de gepensioneerden zonder veel weerwoord verdedigen. Daarbij werd ik en passant weggezet als partijdig, want ik zou werken bij een ‘verzekeringsmaatschappij’ (zeg Krol, doe je huiswerk eens, ik werkte bij een bank en ben al 5 jaar met pensioen).

Ik neem niets van de uitzending terug. Mijn opmerking was gebaseerd op een rapport van Frijns (ex ABP) uit 2010. Een dag later werd ik door een twitteraar op het volgende onderzoek attent gemaakt van pensioendeskundige Kocken, dat een net zo dramatisch beeld geeft (een hele fijne grafiek ).

De stap van pensioenfonds Zorg & Welzijn is op zich een goede stap. Eindelijk maken de fondsen duidelijk dat er nooit sprake was van een garantie. Helaas hebben ze ons dat wel jaren lang voorgehouden. Maar laten we niet vergeten dat Borgdorff van Z&W zichzelf rijk rekent door het rendement van de (risicovolle) beleggingen te gebruiken bij het berekenen van de verplichtingen. Dat mag alleen als het pensioen echt meedeint met de grillen van Wall Street. De hogere rekenrente doet de verplichtingen dalen en daardoor kan het fonds meer uitkeren aan huidige pensioentrekkers. Hoogleraar Jacobs noemt het ‘een graai uit de pensioenkas‘ en vraagt zich af waarom Borgdorf “zulke rare dingen zegt”. ***Borgdorff heeft een paar dagen later het boetekleed aangetrokken en op zijn blog aangeven dat hij ‘het niet goed uitgelegd heeft’, zie hier***

Jarenlang hebben de pensioenfondsen getamboereerd dat Nederland “het beste pensioensysteem” heeft (jaarlijks onderzoek Mercer). We zijn dit jaar door de Denen naar de 2e plaats verdrongen. Mercer geeft als reden dat het Deense pensioensysteem beter houdbaar is omdat er geen generatieconflicten kunnen optreden.

De zogenaamde solidariteit binnen de pensioenfondsen betekent dat pensioenfondsbesturen bepalen met wie u solidair zal zijn. U kunt geluk hebben…of niet. Ik heb de volgende adviezen aan u: (1) zorg dat u aan tafel komt, zodat u kan meebeslissen over uw eigen geld, dit geldt met name voor jongeren; (2) ga maar bijsparen (zegt Elsevier ook). Er hangt namelijk nog meer pensioen-ellende boven uw hoofd (verlagen fiscaalvrij pensioensparen). Mooier kan ik het niet maken, leuker ook niet.

Staatskapitalisme

Heel lang heeft op mijn bureau een interview gelegen met Charles Calomiris door Barrons. Ik had erop geschreven “fantastisch stuk, beschrijft pijnlijk nauwkeurig de oorzaak van bankencrisis in 2008″. Een paar maanden geleden is het interview in mijn archief verdwenen, maar ik heb het vorige week heel snel weer te voorschijn gehaald en, als waarschuwing,  prominent in het zicht gelegd.

Waarom?

Omdat Calomaris mij wees op de levensgevaarlijke kongsi van de Amerikaanse Nationale hypotheekbanken (Freddy Mac en Fannie Mai), de commerciële banken en de overheid (“There is a powerful political interest that wants real-estate lending to be sponsored by the government”). Vooral President Bush dacht stemmen te kopen door goedkope hypotheken zonder enige effectieve kredietcontrole te verstrekken.  De bank Washington Mutual ging erdoor failliet. En omdat sinds vorige week plotseling ‘de polder’ pleit voor een Nationale Hypotheekbank in Nederland. Opperste alertheid is dus geboden.

Ok, we weten allemaal dat de banken een probleem hebben met hun hypotheekportefeuille. Banken kunnen te weinig langlopend spaargeld ophalen om de veel te grote portefeuilles te financieren. Gevolg is dat banken kortlopend geld moeten ophalen (met alle risico’s van dien) en te weinig overhouden voor de kredietverlening. De pensioenbeleggers APG en PGGM (daar zit het lange spaargeld op dit moment, 1.043 miljard) willen de hypotheken wel overnemen, maar dan moet de overheid (dat bent u, de belastingbetaler) wel garant staan. Wientjes vindt het natuurlijk ook een goed idee. Ja, zo wil ik het ook wel.

Het klinkt natuurlijk aanlokkelijk. De overheid als redder in nood voor burgers en banken die in het verleden domme beslissingen hebben genomen, vaak uit hebzucht. Ja, dat is echt die ‘molton deken’ die MP Rutte nu juist kwijt wilde. De burger moest weer zelfredzaam worden, ja, ja, er komt niets van terecht. Nu al staat de overheid voor van alles en nog wat garant (zie hier). Niet alleen hebben de banken heel veel hypotheken verstrekt met een NHG-garantie (=overheid), maar ook bijna al het spaargeld heeft een impliciete overheidsgarantie.

Het gaat over de vraag of de overheid er is om spaarders en hypotheekgevers te faciliteren. De Hoogleraren Bovenberg en van den Brink wijzen op de goede ervaringen van een hypothecaire overheidsbank in Canada. Is de volgende stap dat ook al het pensioengeld gaat lopen via de overheid (zoals de AOW)? Waar eindigt het? Bij de allesomvattende staatsbank? De overheid die er voor je is van ‘wieg tot graf’.

De Commissie Wijffels, die aanbevelingen moet doen over de toekomstige structuur van het bankwezen, zal ondertussen wel haar eerste goedbetaalde vergadering hebben gehad. Wellicht moet Wijffels zijn eigen boek uit 1985 nog eens openslaan. Hij wees er toen op dat individuele werknemers meer invloed zouden moeten hebben op de bestemming van pensioengelden. Het zou het ‘financieringsgat’ van banken verkleinen. Fundamenteler is de vraag of banken zich niet primair moeten richten op zakelijke kredietverlening. Nederland heeft lange tijd goed lopende private hypotheekbanken gehad, die zich financierden via pandbrieven (ook fijn voor particuliere beleggers). Daar was geen overheid voor nodig. En als dat ertoe leidt dat de hypotheektarieven op een lager niveau komen te liggen (de banken geven nu het NHG-voordeel niet altijd één-op-één door aan de klant), dan is dat mooi meegenomen.

 

 

Geleide bankloonpolitiek

De geest van Ome Joop waart nog steeds rond op het Binnenhof. Oké, de aanval op de portemonnee van de sterkste schouders via de zorgpremie is afgeslagen. Maar het kabinet slaat keihard terug, toegegeven zoals het hoort, via de belastingen. Niets geen 1.000 euro terug voor de ‘hardwerkende Nederlander‘. Ook de pensioenen gaan eraan. Ik weet het, 99% van de Nederlanders snapt niets van pensioen, wil er niets van snappen of denken nog altijd dat de pensioenfondsen het beste met ons voor hebben. Daar maakt het kabinet handig gebruik van. De aanpassing van het “Witteveen-kader“ (ja, zo heet het echt) van 2,25% naar 1,75% klinkt niet zo erg, maar dat is het wel. U gaat aanzienlijk minder pensioen overhouden. Het kabinet verwachtte dat ter compensatie de pensioenpremies gaan dalen, maar de pensioenfondsen peinzen daar niet over. En Samsom maar twitteren dat het lagere pensioen komt door pensioenfondsproblemen. En Rutte zei tot 3 maal toe in de 2e Kamer, dat de beleggingsresultaten zo tegenvallen (de haan kraait 3 maal, ken u klassiekers). Je vraagt je dan wel af waar die enorme stijging van het pensioenvermogen in 2012 vandaan komt (het is geen manna, nogmaals, ken uw klassiekers).

Het is nivelleren om het nivelleren, want de verhoging van de marginale belastingdruk is schadelijk voor de Nederlandse economie. En dat terwijl Nederland al een van de landen is met de grootste inkomensgelijkheid ter wereld. Maar de zoektocht naar bevolkingsgroepen die nog vermeende sterke schouders hebben, gaat fanatiek door. En het zal u niet verbazen dat de groep die daarvoor bij uitstek in aanmerking komt, de bankmedewerkers zijn.

Nadat al eerder de variabele beloning voor bankbestuurders gemaximaliseerd werd tot 100% van vaste salaris, werd dat als niet voldoende gezien en nu is het voorstel om dat te verlagen naar 20%. Het mag natuurlijk niet alleen voor bestuurders gelden, maar voor iedereen. De geleide loonpolitiek is helemaal terug. Drees revisited.

Dat vindt ook onderzoeksbureau SOMO (een club die gesponsord wordt door de Nederlandse overheid en de EU) in een rapport dat gisteren gepubliceerd werd onder de titel “Het Financiële overgewicht van Nederland”. Ondertitel: “over de noodzaak de banken af te laten slanken tot een gezonde omvang”. Hè, zult u denken, wat heeft dat te maken met de salarissen? Dat dacht ik nu ook.

Kijk, iedereen is het er wel over eens dat het Nederlandse bankwezen in relatie tot het BNP te groot is. Daardoor zijn de banken inderdaad ‘too big to fail’. Tel daar bij op dat de overheid via het depositogarantiesysteem de banken garandeert. Volgens SOMO krijgen de banken een impliciete subsidie tussen de 4 en 12 miljard. SOMO doet alsof de banken hierom hebben gevraagd. Wellicht sommigen, maar een bank als de RABO niet. Die pleit al jaren voor de mogelijkheid dat banken failliet kunnen gaan. Want die impliciete subsidie wordt door sommige banken linea recta weer teruggegeven aan spaarders via een veel te hoge rente. De overheid deinst echter terug voor een faillissement en zorgt dus zelf voor perverse risicoprikkels en duur bankieren.

SOMO ziet een andere weg, de Den Uyl weg. De salarissen moeten omlaag, met zeker 15%; er wordt volgens hen wel 2 miljard teveel loon uitbetaald. De gebruikte cijfers zijn discutabel (zie hier, hier/hier en hier), maar dit terzijde. Waar het om gaat is dat in ons economisch systeem, de markt als scherprechter dient op te treden. Een bank zonder staatssteun moet zelf kunnen bepalen hoeveel zij haar mensen wil betalen. Is zij te duur, dan dient zij van de markt te verdwijnen.

 

 

Een plek onder de zon

Troika-alarm in Den Haag. In het derde kwartaal is Nederland de rode lantaarndrager in Europa geworden. Een krimp van 1,1%. Gelukkig dat Griekenland haar krimpcijfers nog niet heeft gepubliceerd. Super-bagatelliseerder Wellink (op 13:45) wuifde al de problemen natuurlijk weer weg, al had hij dit keer wel een punt, “het zijn maar momentopnames”. En vergeet niet dat de verkiezingen, die vooral over de economie gingen, midden in het derde kwartaal vielen. Vóór de verkiezingen bestond de angst dat de SP het voor het zeggen zou krijgen en ná de verkiezingen was Nederland in onzekerheid of links en rechts er samen wel uit zouden komen. De cijfers maken één ding duidelijk: onzekerheid bij consumenten, onzekerheid bij bedrijven. En dan houden de consumenten en bedrijven de hand op de knip. De besparingen waren eind 2e kwartaal op recordniveau (377 miljard) en zullen eind 3e kwartaal zeer waarschijnlijk weer hoger zijn.

De pijn in Nederland zit vooral in de bouwsector. In het derde kwartaal daalde de bouwinvesteringen met 8%, ongekend. Alles draait om de huizenmarkt. Kan ik na ontslag de hypotheekrente nog wel betalen; hoeveel verlies leid ik bij (wel of niet gedwongen) verkoop van het huis; wat is gevolg van het afschaffen van de aftrekbaarheid van de hypotheekrente. De onzekerheid drukt het consumentenvertrouwen enorm.

Er is goed nieuws en slecht nieuws. Eerst het goede nieuws maar. De dalende huizenprijzen in combinatie met de extreem lage rente (ja, zelfs als we aannemen dat de banken de dalende rente niet volledig doorgeven aan de consument; de NMA heeft daar *hum*  niets van gemerkt) zorgt ervoor dat een huis betaalbaarder wordt. De relatieve maandlasten liggen nu op niveau 1989 (bron). Dat had u niet verwacht hè?

Mocht u nu plotseling enthousiast worden. Even wachten. Hier is het slechte nieuws. De huizenmarkt is gewoon een markt. Weliswaar een ondoorzichtige markt, maar de wetten van vraag en aanbod werken hier uiteindelijk ook. En dus zullen de prijzen van de huizen eerst moeten terugkeren naar het langjarig gemiddelde en zoals Dolf van den Brink (ex-ABN AMRO) in 2008 en in 2011 en in 2012 opmerkte, dan moeten de prijzen nog eens 20% verder omlaag.

Is dat vervelend? Ja, maar alleen voor die kleine groep die op de top van de markt een tophypotheek heeft genomen en daarop niet heeft afgelost. Het is ook vervelend voor de groep die de overwaarde uit de jaren ’90 hebben geconsumeerd. Maar plezierig voor die veel grotere groep die nu hun eerste huis willen kopen. Helaas heeft Rutte 2, versie II, besloten die groep starters nog even in de vrieskou te laten staan.

De eis voor starters om verplicht annuïtair af te lossen tot 0% is dom, betuttelend en onnodig. Alsof de huizenprijzen tot nul gaan dalen. Het legt zware financieringslasten op de groep die gezien hun starterspositie toch al niet de sterkste schouders hebben. Minister Blok neemt een starre houding aan en negeert alle deskundigen. Een voorstel van Dijkgraaf van de SGP om de aflossingstermijn op te trekken naar 40 jaar, waardoor de maandlasten aanzienlijk dalen, kreeg een lauwe respons. En dat terwijl het kabinet ons wel duidelijk maakt dat veel langer werken normaal gaat worden.

Er gloort hoop. Financieel woordvoerder PVDA, Ed Groot, zei in de kamer dat “de banken altijd wegen vinden om producten fiscaal te optimaliseren en dat ze dat nu moeten gaan doen”. Een opmerkelijke uitspraak, dat wel.

SNS wordt Reaalistisch

Gaat SNS op de fles? Komt dat als een volslagen verrassing? Nou, dacht het niet. Het ‘klein duimpje’ van de Nederlandse financiële wereld dat zo graag bij de ‘grote jongens’ wilde horen is keihard in de bouwput gevallen die haar collega’s concurrenten voor haar hadden gegraven. Hoe heeft het zover kunnen komen?

De SNS bank (de naam betekent notabene Samenwerkende Nederlandse Spaarbanken) komt voort uit wat wij nu zo romantisch ‘nutsbankieren’ noemen. De voorloper van de SNS was de eerste spaarbank van Nederland, de Nutsspaarbank (opgericht in 1817). En Reaal was ooit de verzekeringsmaatschappij van de FNV.

Tot 2002 was SNS Reaal een sobere maatschappij die zich 100% richtte op de consumentenmarkt. De voorpagina van het jaarverslag 2002 was nog een toonbeeld van saaiheid. In 2002 kwam Fortis-zakenbankier van Keulen aan de macht en dat heeft SNS Reaal geweten. Moest van Keulen nog toestaan dat in 2003 en 2004 SNS op de voorpagina van het jaarverslag schreef ‘retail is een mentaliteit‘, het jaarverslag van 2005 was kraakhelder, er moesten ‘nieuwe wegen‘ ingeslagen worden. In 2006 en 2007 heeft hij ‘doorgepakt’. Weg met dat saaie consumentenbankieren, groeien moeten we en risico’s moeten we niet schuwen. En dus ging SNS Reaal in 2006 naar de beurs en met het opgehaalde geld werd Bouwfonds Property Finance van ABN AMRO gekocht.

Een onbegrijpelijke aankoop. Toen al, want SNS had geen enkele ervaring met vastgoedfinanciering. In laatste jaarverslag voor de verkoop van Bouwfonds (2005) werd nog fijntjes gewezen op de synergie tussen de verschillende activiteiten. Maar van Keulen besloot alleen het onderdeel “vastgoedfinanciering” te kopen. Niet handig voor een bank waarbij de funding van de bank bestaat uit spaargeld.

Dus bepaald niet ‘groot geworden door klein te blijven’, eerder ‘foutje bedankt‘, want SNS denkt net als Rijk de Gooyer de schade te droppen bij de belastingbetaler. In 2008 kreeg de bankverzekeraar 750 miljoen staatssteun, waarvan 185 miljoen is terugbetaald. We kunnen fluiten naar het restant, want het omzetten van de leningen in bijna waardeloze aandelen zet weinig zoden aan de dijk. De belastingbetaler mag de knip trekken omdat de overheid besloten heeft dat SNS Reaal een systeembank is.

Ok, er staat 32 miljard aan spaargeld op de balans (met dank aan depositogarantiesysteem) en via Zwitserleven is SNS Reaal een belangrijke pensioenverzekeraar. Maar de Europese Commissie heeft recent een voorstel gedaan hoe banken met gezonde en zieke onderdelen uiteen gerafeld kunnen worden (‘resolution’). SNS Reaal is geen RABO of ING. De verzekeringspoten van SNS reaal kunnen echt zonder probleem weer verkocht worden. Hetzelfde geldt voor de retailbank (sparen en hypo’s).

Helaas proberen de topbestuurders precies het tegenovergestelde te doen. Samen met Goldman Sachs (door u betaalt) proberen ze het zieke vastgoed-onderdeel in een ‘bad bank’ (ook door u betaalt) te plaatsen. Reden? Dan kunnen de heren op hun gerieflijke pluche blijven zitten. En passant hoeven de obligatiehouders dan ook weer niet bij te dragen.

Het kan en moet anders. Na verkoop van álle gezonde onderdelen, mogen de topbestuurders leiding blijven geven aan  de ‘bad bank’, samen met de aandeelhouders en obligatiehouders. Vanzelfsprekend is het salaris 100% variabel en afhankelijk van de bedrijfsresultaten.

Er wordt door politici altijd veel geklaagd over ‘moral hazard’. Dit is dé kans om te bewijzen dat het anders kan.