Nederlands Pensioensysteem kraakt nu echt in zijn voegen

Het veel geroemde Nederlandse pensioensysteem kraakt in zijn voegen. Voor het eerst is er nu sprake van dat de nominale pensioenen zullen gaan dalen, terwijl we tot voor kort nog spraken van indexering van de pensioen voor de inflatie. Dat is wel even schrikken.

Het Nederlandse pensioensysteem is ondanks deze tegenvallers in de kern een goed systeem. Er is heel veel voor te zeggen om (1) op zeer jonge leeftijd te gaan sparen voor het pensioen en (2) een zekere mate van collectiviteit in te bouwen. Gezien de zeer lange opbouwperiode is solidariteit tussen generaties een logisch concept.

De schaduwzijden van het systeem komen nu echter boven water en structurele maatregelen moeten worden genomen zonder het kind met het badwater weg te gooien.

Het Nederlandse systeem is gebaseerd op gedwongen besparingen en solidariteit. Veel werknemers zijn verplicht om deel te nemen in een pensioenfonds, dat kan zijn een ondernemings- of een bedrijfspensioenfonds. En dat gebeurt op grote schaal. Staat er voor circa 340 miljard aan vrije besparingen op bankrekeningen, er is maar liefst 861 miljard aan gedwongen pensioengeld opzij gezet. Door het gedwongen karakter hebben werknemers weinig interesse in de wijze waarop het geld wordt belegd (soms had je ook nauwelijks recht van spreken als de werkgever het pensioen 100% betaalt voor de werknemer, zoals in de financiele wereld het geval was).

Het gedwongen karakter en de solidariteit paste goed in de na-oorlogse tijdsgeest. De werkgevers wisten wat goed was voor de werknemers. In ruil voor deze wat slaafse houding staat dat werknemers een bijna blind geloof hadden dat de pensioenaanspraken zouden worden nagekomen. Die houding is veranderd. Consumenten zijn veel mondiger geworden en eisen inzicht in het pensioen dat veel meer dan vroeger nu als een deel van het ‘beschikbare vermogen’ wordt gezien. Consumenten zijn veel meer zelf gaan sparen en beleggen en vragen zich af waarom het pensioen via gedwongen besparingen zou moeten plaatsvinden.

De zeggenschap over het pensioen is ook vreemd geregeld. Over het algemeen hebben de pensioenontvangers nauwelijks zeggenschap, terwijl deze groep wel betaald heeft. De betalende groep is wat betreft belangen erg verdeeld. Jonge werknemers betalen als gevolg van het solidariteitsbeginsel nominaal een relatief laag bedrag en zien op het pensioenoverzicht een relatief lage opbouw, terwijl oudere werknemers een tegenovergesteld beeld geven.

Dit gaf ruimte aan pensioenbesturen om volledig hun eigen gang te gaan en het besturen van een pensioenfonds als een leuke bijbaan te beschouwen. Kennis van zaken, met name kennis van beleggen en asset/liability management, werd niet als een eerste vereiste gezien. De wat paternalitische houding van de pensioenbestuurders komt goed tot uiting in de bijdrage van de directeur van pensioenfonds Zorg & Welzijn; zie bijgaand blog: http://bank.blog.nl/pensioenfondsen/2010/07/09/pensioenfonds-zorgwelzijn-wij-van-wc-eend-adviseren.

De geringe kennis van de bestuurders op gebied van beleggen gaf ruimte aan vermogensbeheerders om flink uit de ruif te eten. Onze pensioenfondsen argumenteren dat juist het Nederlands systeem goedkoop is, ik betwijfel dat in hoge mate, het feit dat de Nederlandse fondsen relatief weinig beleggen in de goedkope indexfondsen (dan heb je een duur Goldman Sachs helemaal niet nodig) spreekt boekdelen. Ik ben ook zeer sceptisch over het inschakelen van veel buitenlandse beheerders. Bewijzen kan ik niet (dat weet u dat), maar ik vermoed dat het ego-verhogend is voor pensioenbeheerders om te kunnen schermen met Morgan Stanley en Goldman en de buitenlandse reizen zullen ook een incentive zijn geweest.

De solidariteit tussen generaties is een goede zaak, maar kent zijn grenzen. Hier speelt ook een belangrijke rol dat werknemers niet meer hun hele leven werken bij een bedrijf of sector. De vruchten van de solidariteit zijn dan steeds minder zichtbaar.

Wat te doen? Een paar aanbevelingen:

1. gedwongen sparen is niet slecht, maar bouw daar een minimum pensioen mee op: geef werknemers de vrijheid om ook in eigen beheer een pensioen op te bouwen (zie ook blog van Schaberg: http://bank.blog.nl/pensioenfondsen/2010/06/27/uitstekende-column-van-schaberg-in-nrc-over-vrijheid-in-opbouwen-pensioen); in eigen beheer kan overigens voor deel onder de vleugels van het pensioenfonds plaatsvinden.

2. maak duidelijk welk deel van het pensioen ‘defined benefit’ is en welk deel ‘defined contribution’ is

3. solidariteit tussen generaties is een goed uitgangspunt, maar ook hier voor een basisbedrag en geef alle partijen de kans mee te praten

4. zorg ervoor dat het pensioenoverzicht begrijpelijk wordt, waarbij ook aangegeven wordt wat het risico is dat wordt gelopen

5. geef werknemers zelfs in het basispensioen de mogelijkheid een keuze te maken tussen rendement en risico

6. zorg ervoor dat er voldoende deskundigheid in pensioenfondsen komt om tegenwicht te geven aan de vermogensbeheerders

7. geef werknemers educatie over pensioenen en de wijze waarop een pensioenfonds moet werken

8. creeer echt goed toezicht waar consumenten vertrouwen in hebben

toevoeging:

Marcel Tak schrijft vandaag op IEX nog een punt wat ik vergeten was, nl:

9. pas boekhoudregels aan: zorg ervoor dat LANGlopende verplichtingen niet gedekt hoeven te worden door KORTlopende bezittingen (dit punt is ook al door ex topman van Aegon, Streppel, voor Commissie de Wit naar voren gebracht

Lees ook:Ons pensioensysteem is niet slecht, maar kan echt wel verbeteren!
Lees ook:Pensioen: terug naar de oorsprong
Lees ook:Solidariteit in pensioen ? Liever niet (BNR column 3 juni 2013)
Lees ook:Zijn pensioenfondsen goedkoper dan zelf voor je pensioen sparen?
Lees ook:pensioen perikelen